Những cuốn tiểu thuyết kinh điển đáng đọc nhất vẫn luôn giữ được tính thời sự và dễ tiếp cận, dù đã qua hàng thập kỷ. Văn học kinh điển không phải là một thể loại cụ thể – nó có thể là tiểu thuyết lãng mạn, khoa học viễn tưởng, hài hước hay bất kỳ hình thức nào khác. Điều khiến một cuốn sách trở thành “kinh điển” chính là khả năng chạm đến bản chất sâu xa của con người. Những câu chuyện ấy vẫn luôn gần gũi, dễ đồng cảm.

Một số tác giả nổi tiếng của dòng văn học kinh điển đã viết cách đây hơn một thế kỷ – như Mary Shelley, Daniel Defoe và Miguel de Cervantes, người viết nên cuốn sách lâu đời nhất trong danh sách này. Các tác giả hiện đại hơn bao gồm Toni Morrison, Alex Haley, J.R.R. Tolkien và C.S. Lewis. 

Danh sách dưới đây gồm 30 cuốn sách tiêu biểu nhất trong nền văn học thế giới. Dù phần lớn là những tác phẩm ra đời từ lâu, một vài cuốn mới chỉ ra đời vài thập niên nhưng đã được nhiều thế hệ độc giả yêu mến.

30/ Quê hương tan rã – Chinua Achebe (1958)

Tiểu thuyết đầu tay của nhà văn Nigeria Chinua Achebe kể về quá trình thực dân hóa châu Phi qua góc nhìn của Okonkwo, một thanh niên người Igbo có cuộc sống bị đảo lộn khi văn hóa của anh dần bị xóa sổ. Cuốn sách đề cập đến các chủ đề như phi thực dân hóa, chủ nghĩa dân tộc và gia đình – những vấn đề vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.

29/ Native Son – Richard Wright (1940)

Tác giả của hồi ký nổi tiếng “Black Boy”, Richard Wright, lần đầu xuất bản tiểu thuyết này vào năm 1940. Tác phẩm kể về Bigger Thomas, một chàng trai da đen trẻ sống ở Chicago, người vô tình giết chết một cô gái da trắng, rồi tiếp tục gây ra một vụ giết người khác để che giấu tội lỗi.

Cuốn sách khắc họa sâu sắc nạn phân biệt chủng tộc và giai cấp, buộc nhân vật chính phải đối mặt với hậu quả tàn khốc của bạo lực và sự áp bức xã hội, qua đó phản ánh bi kịch của con người bị dồn ép đến đường cùng trong một thế giới đầy bất công.

28/ Cội rễ – Alex Haley (1976)

Trước khi được chuyển thể thành loạt phim truyền hình nổi tiếng, “Cội rễ” là tiểu thuyết bán chạy của Alex Haley, kể về cuộc đời Kunta Kinte, một người đàn ông bị bắt từ châu Phi sang Mỹ làm nô lệ. Câu chuyện còn theo dõi cuộc đời của các thế hệ hậu duệ của ông, trong đó có chính tác giả.

“Cội rễ” đối diện trực diện với lịch sử nô lệ đầy tội lỗi của nước Mỹ và khám phá cách mà di sản đó tiếp tục ảnh hưởng đến quan hệ chủng tộc hàng thế kỷ sau.

27/ “Bay trên những tổ chim cúc cu” - Ken Kesey (1962)

Tiểu thuyết của Ken Kesey, sau này được chuyển thể thành bộ phim đoạt giải Oscar do Jack Nicholson thủ vai chính, kể về Randle Patrick “Mac” McMurphy, một bệnh nhân nổi loạn bị gửi vào viện tâm thần do y tá Ratched cai quản bằng bàn tay sắt. Câu chuyện được thuật lại qua góc nhìn của một bệnh nhân người da đỏ - người quan sát tinh tường nhưng giả vờ câm.

Tác phẩm đặt ra câu hỏi về quyền lực và tự do cá nhân trong bối cảnh phong trào phi tập trung hóa các viện tâm thần, đồng thời khơi gợi suy ngẫm về sự phản kháng và quyền được làm chủ chính mình.

26/ Ngựa chứng đầu xanh - S.E. Hinton (1967)

Được xem là tiền thân của dòng tiểu thuyết thanh thiếu niên hiện đại, “Ngựa chứng đầu xanh” kể về cuộc xung đột giữa hai băng nhóm tuổi teen thuộc các tầng lớp xã hội khác nhau: nhóm giàu có Socials (Socs) và nhóm lao động nghèo Greasers. Câu chuyện được kể qua lời của Ponyboy, một thành viên Greaser, người mô tả chân thực nỗi đau, sự hoang mang và bức bối của tuổi mới lớn. Tác phẩm cũng khai thác chủ đề gia đình bất hòa và tình bạn trung thành.

Nhà văn S.E. Hinton đã xuất bản cuốn tiểu thuyết này khi mới 18 tuổi.

25/ Kiêu hãnh và định kiến - Jane Austen (1813)

Giống như nhiều tác phẩm khác của Jane Austen, “Kiêu hãnh và định kiến” sử dụng hài hước và một nhân vật nữ dễ đồng cảm để phê phán các chuẩn mực xã hội đương thời, từ hôn nhân, phân tầng giai cấp cho đến đạo đức.

Tác phẩm kể câu chuyện tình giữa Elizabeth Bennet và Mr. Darcy, những người suýt để lòng kiêu hãnh và định kiến khiến họ mãi xa cách.

Một vài câu nói nổi tiếng trong sách:

“Một sự thật hiển nhiên mà ai cũng công nhận là: một người đàn ông độc thân sở hữu tài sản lớn hẳn phải đang cần một người vợ.”

“Một khi đã mất đi thiện cảm của tôi, thì sẽ mất mãi mãi.”

24/ Frankenstein Hay Prometheus Thời Hiện Đại - Mary Shelley (1818)

“Frankenstein Hay Prometheus Thời Hiện Đại” là một trong những cuốn tiểu thuyết có ảnh hưởng lớn nhất trong lịch sử văn học. Tác phẩm kết hợp yếu tố Gothic, lãng mạn và khoa học viễn tưởng, thu hút độc giả ở mọi lứa tuổi.

Câu chuyện kể về nhà khoa học Victor Frankenstein, người tạo ra một sinh vật được ghép từ các bộ phận của người chết, nhưng liệu hắn là con người hay quái vật?

Tác phẩm đặt ra câu hỏi sâu sắc về đạo đức, sinh tử và trách nhiệm của con người đối với những gì mình tạo ra.

23/ Invisible Man - Ralph Ellison (1952)

Một bức tranh dữ dội về hậu quả tâm lý và xã hội của nạn phân biệt chủng tộc, “Invisible Man” theo chân một nhân vật da đen vô danh trong hành trình sống ở cả miền Nam lẫn miền Bắc nước Mỹ, nơi anh “vô hình” - không phải do cơ thể, mà vì người khác cố tình không nhìn thấy anh.

Những nhận định xã hội trong tác phẩm vẫn còn nguyên giá trị đến tận ngày nay.

22/ Giết con chim nhại - Harper Lee (1960)

Một tác phẩm kinh điển khác về nạn phân biệt chủng tộc tại Mỹ, “Giết con chim nhại” kể về luật sư Atticus Finch, người da trắng bảo vệ Tom Robinson, một người da đen bị buộc tội cưỡng hiếp phụ nữ da trắng.

Câu chuyện được kể qua góc nhìn của Scout, cô con gái tám tuổi của Atticus, đem đến một góc nhìn ngây thơ mà sâu sắc về những bất công của xã hội.

21/ Bắt trẻ đồng xanh - J.D. Salinger (1951)

J.D. Salinger đã mang đến tiếng nói cho sự nổi loạn và cô đơn tuổi vị thành niên trong tác phẩm này, kể về Holden Caulfield, một cậu học sinh vừa bị đuổi khỏi trường nội trú. Holden căm ghét “những kẻ giả tạo” và cố gắng kết nối với thế giới, dù bản thân đầy cô độc.

Đây là một tiểu thuyết trưởng thành đảo ngược, bởi Holden chẳng hề “trưởng thành” theo cách người ta mong đợi.

20/ Don Quixote - Miguel de Cervantes (1605)

Cụm từ “đánh nhau với cối xay gió” xuất phát từ chính cuốn tiểu thuyết này của Miguel de Cervantes. Tác phẩm kể về Don Quixote, một người đàn ông quyết định trở thành hiệp sĩ lang thang để sống theo lý tưởng của mình, nhưng anh khó phân biệt được thực tế và ảo tưởng.

Cuốn sách châm biếm những tư tưởng lỗi thời và tôn vinh giá trị của con người ở mọi tầng lớp xã hội.

19/ Của chuột và người - John Steinbeck (1937)

Hai công nhân làm nông Lennie và George nuôi giấc mơ sở hữu một trang trại nhỏ của riêng họ để thoát khỏi cuộc sống khổ cực. Tuy nhiên, khuyết tật trí tuệ của Lennie khiến mọi thứ trở nên phức tạp.

John Steinbeck qua đó đặt câu hỏi: liệu “Giấc mơ Mỹ” có thực sự dành cho tất cả mọi người, hay chỉ cho những ai được xã hội coi trọng?

18/ Bẫy 22 - Joseph Heller (1961)

Tác phẩm sâu sắc của Joseph Heller về Chiến tranh Thế giới thứ hai đã tạo ra cụm từ “nghịch lý Bẫy-22”. Phi công Yossarian giả vờ bị bệnh tâm thần để được miễn bay, nhưng chính việc anh lo sợ cho tính mạng lại chứng minh rằng anh hoàn toàn tỉnh táo - một vòng luẩn quẩn không lối thoát.

Cuốn sách là lời tố cáo chiến tranh và những nghịch lý phi lý của con người khi đối diện với cái chết.

17/ Trăm năm cô đơn - Gabriel García Márquez (1967)

Nhà văn Colombia đoạt Giải Nobel Văn học, Gabriel García Márquez, sử dụng chủ nghĩa hiện thực huyền ảo để kể câu chuyện về thị trấn Macondo qua nhiều thế hệ của gia tộc Buendía.

Ông đan xen giữa thời gian, tình yêu, định mệnh và yếu tố siêu nhiên, tạo nên một bức tranh kỳ ảo về vòng quay của lịch sử và con người.

16/ Mắt họ hướng về Thượng Đế - Zora Neale Hurston (1937)

Tác phẩm của Zora Neale Hurston kết hợp tuyệt vời giữa câu chuyện tình yêu, hành trình trưởng thành và phê bình xã hội Mỹ về giới tính và chủng tộc. Đối thoại trong truyện được viết theo phương ngữ địa phương, khiến nhân vật sống động và chân thật.

Những quan sát tinh tế của bà về nam tính và nữ tính vẫn được các học giả bàn luận suốt gần một thế kỷ.

15/ Tàn ngày để lại - Kazuo Ishiguro (1989)

Tiểu thuyết của Kazuo Ishiguro kể về một người quản gia lâu năm hồi tưởng lại cuộc đời và những mối quan hệ trong quá khứ. Tác phẩm là lời phê bình tinh tế về tầng lớp quý tộc và sự kiêu hãnh kiểu Anh sau chiến tranh.

Cuốn sách đoạt Giải Booker, đặt ra câu hỏi: con người nên hướng về quá khứ hay tương lai để tìm ý nghĩa cuộc sống?

14/ My Ántonia – Willa Cather (1918)

Trong thời kỳ Đại di cư ở Hoa Kỳ, cậu bé mồ côi Jim và cô gái nhập cư Ántonia cùng nhau rời miền Đông để đến vùng Tây nước Mỹ, nơi họ trở thành những người tiên phong, nhưng dần đi theo những hướng đời khác nhau.

Tiểu thuyết của Willa Cather là một trong những tác phẩm đầu tiên đưa miền Tây nước Mỹ trở thành nhân vật trung tâm, đồng thời thể hiện quan điểm tiến bộ của tác giả về quyền phụ nữ.

13/ Những người phụ nữ bé nhỏ - Louisa May Alcott (1868)

Bốn chị em nhà March – Jo, Amy, Meg và Beth – mỗi người với tài năng riêng, cùng giúp mẹ trong khi cha họ đang ở chiến trường. Qua thời gian, họ trưởng thành với lý tưởng và mục tiêu rõ ràng, vừa gìn giữ tình cảm gia đình, vừa tìm kiếm con đường riêng cho mình.

Cuốn sách khéo léo phản ánh quan niệm về vai trò người phụ nữ trong gia đình thế kỷ 19, đồng thời mở ra những cách khác nhau để đi đến tình yêu và hạnh phúc.

12/ Thăm lại Brideshead - Evelyn Waugh (1945)

Một tác phẩm châm biếm sâu cay tôn giáo và tầng lớp xã hội bằng giọng văn mỉa mai và tinh tế. “Thăm lại Brideshead” kể về Charles Ryder, người say mê một gia đình quý tộc sở hữu điền trang Brideshead, đặc biệt là Sebastian, người bạn học có vẻ đồng tính nhưng chưa từng thừa nhận.

Mối quan hệ giữa hai người trở thành chủ đề được giới phê bình và học giả tranh luận không ngừng suốt nhiều thập kỷ.

11/ Chúa ruồi - William Golding (1954)

Một nhóm học sinh trung học bị mắc kẹt trên đảo hoang mà không có người lớn giám sát. Trật tự nhanh chóng sụp đổ, nhường chỗ cho hỗn loạn, bạo lực và nỗi sợ hãi.

Tác phẩm trở thành biểu tượng cho mặt tối của bản năng con người, khai thác chủ đề tâm lý bầy đàn, quyền lực và sự mất đi của tuổi thơ trong sáng.

10/ 451 độ F - Ray Bradbury (1953)

Trong bối cảnh hiện nay khi việc cấm và kiểm duyệt sách ngày càng phổ biến, “451 độ F” của Ray Bradbury trở nên thời sự hơn bao giờ hết.

Câu chuyện dự đoán một tương lai nơi sách bị cấm hoàn toàn, và lính cứu hỏa không dập lửa mà đốt sách. Một trong số họ dần thức tỉnh lương tâm và bắt đầu chống lại chế độ kiểm duyệt.

Tác phẩm được Bradbury viết sau khi chứng kiến cảnh đốt sách của Đức Quốc xã và các phiên điều trần chống cộng ở Mỹ, mang tính cảnh báo mạnh mẽ về tự do ngôn luận và tư tưởng.

09/ Màu tím - Alice Walker (1982)

Tác phẩm từng hai lần được chuyển thể thành phim ăn khách, “Màu tím” là lời suy ngẫm sâu sắc của Alice Walker về chủng tộc và giới tính, kể qua ánh nhìn của Celie - một người phụ nữ da đen nghèo phải chịu tuổi thơ bị lạm dụng và cuộc hôn nhân bạo hành ở đầu thế kỷ 20.

Cuốn tiểu thuyết đoạt Giải Pulitzer và Giải Sách Quốc gia Mỹ (National Book Award), trở thành cột mốc trong văn học nữ quyền và văn học Mỹ gốc Phi.

08/ Robinson Crusoe – Daniel Defoe (1719)

Sau nhiều năm lênh đênh trên biển, Robinson Crusoe, một thủy thủ người Anh, bị đắm tàu và trôi dạt vào một hoang đảo. Anh học cách sinh tồn bằng trí thông minh, sự kiên cường và nhờ vào thiên nhiên.

Trên đảo, anh đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt, nỗi cô đơn và cả những kẻ ăn thịt người.

Tác phẩm của Daniel Defoe được xem là khởi nguồn cho thể loại tiểu thuyết hiện thực và là một trong những cuốn sách bán chạy đầu tiên trong lịch sử.

07/ Charlotte và Wilbur - E.B. White (1952)

Trong cuốn sách thiếu nhi cảm động này, nhện Charlotte thông minh đã dạy chú lợn Wilbur những bài học về tình bạn, sự hy sinh và ý nghĩa của gia đình.

Charlotte’s Web giành Giải Newbery Honor và vẫn là một trong những tác phẩm thiếu nhi được yêu thích nhất mọi thời đại, bởi thông điệp nhân văn về tình thương và lòng trắc ẩn.

06/ Biên niên sử Narnia: Sư tử, Phù thủy và Cái tủ áo - C.S. Lewis (1950)

Một câu chuyện thiếu nhi kinh điển khác của C.S. Lewis, “Sư tử, Phù thủy và Cái tủ áo”, là ẩn dụ Thiên Chúa giáo về sự hy sinh và cứu rỗi.

Sư tử Aslan dũng mãnh phải hi sinh bản thân để chấm dứt mùa đông vĩnh cửu mà Phù thủy Trắng gieo xuống vương quốc Narnia.

Đây là phần đầu tiên trong bộ truyện “Biên niên sử Narnia” - nơi những đứa trẻ nhà Pevensie cùng bước vào một thế giới huyền ảo đầy phép màu và niềm tin.

05/ Đồi gió hú - Emily Brontë (1847)

Emily Brontë đã góp phần khai sinh thể loại tiểu thuyết gothic với câu chuyện về mối tình bi kịch giữa Catherine và Heathcliff. Cuộc đời đầy giằng xé của Heathcliff trên vùng đồng hoang kết thúc bằng việc anh trả thù những người đã chia cắt họ - bằng cách chiếm lấy Thrushcross Grange, ngôi nhà thuộc về chồng của Catherine.

Tác phẩm khắc họa thiện và ác cùng tồn tại trong mỗi con người, trở thành một kiệt tác u ám nhưng đầy sức ám ảnh.

04/ Middlemarch – George Eliot (1871)

Với phụ đề “A Study of Provincial Life” (Nghiên cứu về đời sống tỉnh lẻ), tiểu thuyết này theo chân nhiều nhân vật tại thị trấn hư cấu Middlemarch trong ba năm, phản chiếu sinh động các sự kiện xã hội – chính trị của nước Anh thời bấy giờ.

Qua những nhân vật đa chiều, George Eliot đề cập đến vai trò giới tính, cải cách chính trị, xung đột giữa lý tưởng và tư lợi, và nhiều chủ đề vượt thời gian khác.

03/ Thời thơ ngây - Edith Wharton (1920)

Lấy bối cảnh giới thượng lưu New York thời Kỷ nguyên Mạ vàng (Gilded Age), “Thời thơ ngây” là cuốn tiểu thuyết đầu tiên do một phụ nữ viết đoạt giải Pulitzer.

Tác phẩm kể về cặp đôi May và Newland đang chuẩn bị kết hôn, nhưng mối tình của họ bị đe dọa bởi Ellen, người chị họ có quá khứ tai tiếng của May.

Cuốn sách khéo léo khai thác khuôn mẫu giai cấp, danh dự và những quy tắc xã hội ngột ngạt chi phối con người thời ấy.

02/ Anh chàng Hobbit - J.R.R. Tolkien (1937)

Một trong những tiểu thuyết kỳ ảo vĩ đại nhất mọi thời, “Anh chàng Hobbit” tuy được viết cho thiếu nhi nhưng cuốn hút độc giả ở mọi lứa tuổi.

Câu chuyện kể về Bilbo Baggins, một chàng hobbit nhút nhát khởi hành cùng phù thủy Gandalf và một nhóm người lùn để giành lại quê hương bị chiếm giữ bởi rồng Smaug.

Tác phẩm kinh điển này đã giành Huy chương Carnegie, được giới phê bình ca ngợi và chuyển thể thành loạt phim nổi tiếng.

01/ Mắt nào xanh nhất - Toni Morrison (1970)

Trong số các tác phẩm của Toni Morrison, tiểu thuyết đầu tay này vẫn được xem là đỉnh cao về chiều sâu nhân bản và sức lay động.

Câu chuyện kể về Pecola, một cô bé da đen lớn lên trong thời kỳ Đại Suy thoái (Great Depression), phải chịu đựng sự nghèo đói, phân biệt chủng tộc và bạo hành từ chính cha mình.

Morrison phơi bày trần trụi vấn đề chủng tộc, giai cấp và những tổn thương tinh thần mà xã hội áp đặt lên con người da màu – một câu chuyện đau lòng nhưng chân thực đến nhói tim.

- Theo Forbes