Tôi cũng hiểu lý do vì sao cuốn sách này được dịch ra gần 40 thứ tiếng trên khắp thế giới, có cả những phiên bản tiếng Mông Cổ và phiên bản dành cho khu vực Châu Phi nói tiếng Pháp. Ở Việt Nam, cuốn sách này cũng luôn thuộc top sách “phải đọc” dành cho những ai muốn cải thiện kỹ năng làm việc cho bản thân.
Có 3 điểm chính mà tác giả đã đề cập trong cuốn sách này.
Đây là ba vấn đề cốt lõi mà tôi sẽ thảo luận trong bài viết này.
1/ Làm việc sâu là gì?
Trước đây tôi, cũng như nhiều người, thường có xu hướng mở rộng hoặc làm phức tạp hóa định nghĩa về làm việc sâu để gán nó vào các lối sống và các thống đánh giá giá trị công việc, xem công việc nào là quan trọng và công việc nào không.
Tuy nhiên, theo cách định nghĩa của tác giả Cal Newport, làm việc sâu không phải là bất kỳ điều gì trong số đó; nó chỉ là một mô tả khiêm tốn về một hoạt động rất cụ thể: đó là khi bạn tập trung không bị xao nhãng vào một nhiệm vụ đòi hỏi nhận thức cao.
Bây giờ, hãy phân tích hai phần của định nghĩa này, nó gồm 2 phần:
- Phần dễ thực hiện: công việc đòi hỏi tư duy - tức là việc khó, cần suy nghĩ sâu.
- Phần khó thực hiện hơn: không bị phân tâm, hay nói chính xác hơn: không xảy ra chuyển đổi ngữ cảnh.
Chuyển đổi ngữ cảnh là việc bạn thay đổi trọng tâm chú ý của mình từ một bối cảnh nhận thức này sang bối cảnh nhận thức khác. Để một phiên làm việc được tính là làm việc sâu, bạn không thể thực hiện những sự chuyển đổi đó.
Ví dụ:
Vì vậy:
Tóm lại, làm việc sâu không nằm ở “thời gian ngồi”, mà nằm ở “chất lượng tư duy và sự không bị phân mảnh của não bộ”.
Tôi nghe đến đó là thấy mình… trượt khá xa.
2/ Tại sao làm việc sâu lại quan trọng?
Trước hết, làm việc sâu không hề mang nghĩa “đạo đức cao hơn”. Không có chuyện chỉ việc sâu mới quan trọng. Trong bất kỳ môi trường chuyên môn nào, ta đều có những việc không sâu nhưng cực kỳ quan trọng.
Trong một bối cảnh, có nhiều loại nỗ lực khác nhau đóng vai trò then chốt trong công việc của bạn.
Chẳng hạn, lập hóa đơn cho khách hàng không phải là một công việc đòi hỏi nhận thức sâu, nhưng nếu bạn không làm nó đúng cách → bạn sẽ không nhận được tiền → doanh nghiệp nơi tôi đang làm việc sẽ không thể phát triển.
Trước đây tôi hay tự hào rằng mình “cực kỳ bận rộn”. Lịch họp chật kín. Zalo nổ task liên tục. Email phải phản hồi ngay.
Tôi nghĩ mình đang làm việc hiệu quả. Cho đến khi Cal Newport nói: “Không ai trả tiền cho bạn vì trả lời email nhanh. Không ai trả tiền cho công ty bạn vì họp giỏi.” Họ trả tiền cho bạn vì giá trị bạn tạo ra từ thông tin - thứ luôn đòi hỏi tư duy sâu.
Vì vậy, trong công việc tri thức, điều cốt lõi là tạo ra giá trị.
Trong các loại hình công việc khác, điều này thậm chí còn rõ ràng hơn.
Nếu bạn là một vận động viên, việc luyện tập chuyên sâu và màn trình diễn tuyệt vời trên sân cỏ hoặc sân đấu đều là nỗ lực tập trung cực kỳ cao độ và không bị xao nhãng.
Còn khi bạn làm nghệ thuật, hoặc là một thợ mộc ưu tú, điều quan trọng hơn hết là bạn phải tạo ra những vật phẩm được làm ra một cách tinh xảo.
Làm việc sâu thúc đẩy sự thay đổi, mặc dù nó không phải là nỗ lực quan trọng duy nhất.
Nhưng vấn đề mà tôi và phần lớn chúng ta đang đang gặp phải, cũng là tiền đề của cuốn sách, là chúng ta đã quên điều cốt lõi tạo ra giá trị.
Chúng ta nghĩ rằng mọi công việc đều là công việc, đều bình đẳng.
Chúng ta đã không phân biệt được giữa làm việc sâu và làm việc nông cạn.
Điều này trở thành một vấn đề vì những phát triển trong thế giới kỹ thuật số: các công cụ giao tiếp như email, các hình thức giải trí gây xao nhãng cao như YouTube và mạng xã hội; sự gia tăng của Zoom, PowerPoint và các cuộc gọi… liên tục thôi thúc chúng ta sử dụng điện thoại.
Công việc của chúng ta trở nên mơ hồ hơn, không còn rõ ràng chính xác những gì chúng ta đang làm.
Trong bối cảnh này, chúng ta rơi vào tình trạng không thể tập trung cao độ và không bị xao nhãng trong phần lớn thời gian trong ngày. Hầu hết thời gian chúng ta dành cho các cuộc gọi, email, Zoom, hay những việc như lựa chọn phông chữ và cố gắng thêm hiệu ứng cho biểu đồ trong slide PowerPoint…
Và tất cả chúng ta tự vỗ lưng khen ngợi mình và nói: "Hãy xem chúng ta bận rộn thế nào. Chúng ta đang làm việc hết sức!"
Nhưng chúng ta quên mất rằng mình đang không thực hiện các hoạt động cốt lõi của làm việc sâu - điều giúp bạn giữ được công việc hiện có hoặc giữ cho công ty của mình phát triển.
Chúng ta giống như đang ở trên boong tàu Titanic, đăng ảnh lên Instagram về cách sắp xếp ghế mà không hề nhận ra con tàu dưới chân mình đang chìm.
Trong một thế giới cạn kiệt sự tập trung, nếu bạn là một trong số ít người ưu tiên làm việc sâu, nếu doanh nghiệp của bạn ưu tiên làm việc sâu, bạn sẽ nhận được một lợi thế cạnh tranh cực kỳ lớn.
Cũng như câu nói điển hình: Khi gặp một con gấu trong công viên, bạn không cần phải chạy nhanh hơn nó mà chỉ cần chạy nhanh hơn người đang ở đó cùng bạn, con gấu sẽ bắt anh ta trước.
Đó là lý do tại sao làm việc sâu quan trọng. Điều chúng ta cần là đảm bảo rằng nó là điều ưu tiên và nó diện có chủ đích trong khi ta làm việc.
Tôi nhìn lại mình và hiểu rằng: À… hoá ra tôi đã rất bận rộn, nhưng ít khi thật sự làm việc sâu.
3/ Làm thế nào để thực hiện làm việc sâu tốt hơn?
Nghe Cal phân tích xong, tôi gần như “reset” lại toàn bộ hiểu biết cũ. Dưới đây là những điều tôi áp dụng và nó thay đổi hẳn năng suất của tôi:
1/ Phân loại công việc thành deep vs shallow
Trước đây mọi thứ đều là “work”. Giờ tôi chia thành hai nhóm rõ ràng:
Tôi nhận ra: shallow work chiếm 80% ngày của tôi, và đây là lý do tôi lúc nào cũng bận mà không tiến xa.
2/ Đặt mục tiêu về tỉ lệ deep/shallow
Lần đầu tiên trong đời đi làm, tôi tự hỏi: “Công việc của mình cần bao nhiêu % deep work mỗi tuần?”
Tôi đặt mục tiêu 40% deep - 60% shallow. Và tôi bắt đầu đo thật.
Tuần đầu: tôi chỉ deep work được… 3 giờ. Nhìn số đó mà xấu hổ. Nhưng chính vì có con số, tôi biết mình phải thay đổi.
Bạn có thể phân chia tỷ lệ này phụ thuộc vào công việc của bạn. Nếu bạn làm việc cho người khác, bạn nên thống nhất tỷ lệ này với quản lý của mình, rằng đâu là những công việc làm việc sâu, đâu là những công việc không đòi hỏi tập trung cao độ.
Nếu bạn làm việc cho chính mình, hãy thực hiện bài tập đặt ra tỷ lệ cho chính mình. Nếu không đạt được nó, bạn phải thay đổi điều gì đó.
3/ Tôi lên lịch deep work cố định và bảo vệ nó
Thay vì chờ “có hứng”, tôi đặt lịch deep work như đặt lịch họp:
Đó là thời gian bất khả xâm phạm.
Và khi não tôi đã quen rằng “đến giờ này là phải đào sâu”, hiệu quả tăng lên đáng kể.
4/ Tạo ritual dẫn vào trạng thái sâu
Cal nói não rất thích tín hiệu. Thế là tôi tạo một nghi thức:
Lặp lại vài tuần → não tôi tự động vào chế độ “sâu”.
5/ Rèn luyện khả năng tập trung
Tập trung là một việc khó. Nếu bạn nhìn điện thoại mỗi lúc rảnh, bạn đang “béo phì về nhận thức”. Lên lịch 2 giờ làm việc sâu sẽ như bắt người đang ốm chạy vài vòng sân vận động. Điều này là một cực hình! Đó là bởi vì bạn chưa luyện tập.
Cho nên tôi bắt đầu:
Đúng 1 tháng sau, tôi nhận ra mình “dễ vào sâu” hơn hẳn.
Hãy thử những cách này. Các sở thích phức tạp sẽ đòi hỏi sự tập trung và kỹ năng thực sự, dù là về tinh thần hay thể chất.
Chỉ nói “Mình sẽ làm việc sâu" là chưa đủ; bạn phải luyện tập!
Tôi vẫn đang học, vẫn đang cố gắng làm sâu hơn mỗi ngày. Nhưng có một điều tôi chắc chắn: Khi cả thế giới ngày càng “nông”, người giữ được sự “sâu” sẽ tiến xa nhất.
Chúc bạn sớm đạt được trạng thái làm việc sâu phù hợp với bản thân mình!
- An An
