Tôi muốn đặt ra một từ mới: lethomanthia. Lethomanthia là cảm giác như đang quên mất điều gì đó ngay khi bạn vừa học nó. Tôi bị lethomanthia rất nhiều khi nghe một podcast dài và đầy tính giáo dục. Tôi cũng thường bị chỉ sau hai trang của hầu hết các cuốn sách phi hư cấu. Đó là cảm giác: “Ồ, thật là một thông tin thú vị. Nhưng chắc chắn mình sẽ không nhớ nổi hoặc lặp lại nó đâu.”
Ước gì tôi không phải là một “cao thủ” lethomanthiac. Sẽ tuyệt biết bao nếu tôi có thể gom tất cả những gì mình nghe và học trong suốt năm qua thành một thứ ngắn gọn, hữu ích. May mắn thay, tôi vừa tìm được cách.
Trong buổi phỏng vấn Mini Philosophy tuần này, tôi đã trò chuyện với Iain McGilchrist. Là một bác sĩ tâm thần, nhà thần kinh học và triết gia, McGilchrist là một trong những nhà bách khoa tài hoa và uyên bác nhất hiện nay. Nếu có ai biết cách biến một kho kiến thức bách khoa thành thứ hữu ích, thì chính là ông. Trong cuộc trò chuyện, ông chia sẻ một chiến lược mà ai cũng có thể áp dụng. Tôi gọi nó là Phương pháp Nexus.
Phương pháp Nexus
Sách của McGilchrist có chiều sâu và sự phong phú đáng kinh ngạc. Các chương di chuyển qua lại giữa nhiều chủ đề, và việc sách của ông nằm ở kệ nào trong nhà sách đôi khi chỉ phụ thuộc vào “tâm trạng” của người quản lý. McGilchrist biết rất nhiều, đến mức người ta phải tự hỏi: Làm sao ông dùng được hết khối thông tin đó? Khi đã dành nhiều năm nghiên cứu và hàng chục năm học hỏi, làm sao để tạo ra một tác phẩm vừa chính xác vừa có trọng tâm?
Và ông đã nghĩ ra một phương pháp.
“Tôi viết ra 70 từ khóa - mỗi từ là trung tâm của một nexus ý tưởng,” ông kể. “Tôi cắt giấy thành từng mảnh và viết một từ khóa lên mỗi mảnh. Khi viết, tôi cố gắng gom các ghi chú vào 70 nhóm này. Sau đó, tôi xếp chúng ra sàn phòng khách để tìm cách liên kết chúng với nhau.”
Phương pháp Nexus gồm 4 bước:
McGilchrist mô tả kết quả cuối cùng giống như một mớ dây rối. “Nó trông hơi giống chu trình Krebs,” ông đùa, nhưng đó chính là ý tưởng. Khi nhìn xuống “mớ rối” này, bạn bắt đầu thấy các mối liên hệ và điểm chung. Chỉ khi gắn các ý tưởng vào những điểm nexus, bạn mới thấy được các sợi chỉ kết nối chúng.
Ví dụ: một ý tưởng có thể phù hợp với hai nexus khác nhau - đây sẽ là điểm chuyển tiếp hoặc lời giải thích tuyệt vời. Hoặc một ý tưởng đứng lạc lõng, chỉ có một mối liên hệ mỏng manh với nexus ở rìa - có thể đây là thứ nên bỏ đi.
Tâm lý học đằng sau nexus
Phương pháp Nexus là một cách tuyệt vời để sắp xếp một tâm trí hỗn loạn, và nó hiệu quả nhờ hai hiện tượng tâm lý đã được nghiên cứu kỹ lưỡng.
Thứ nhất, việc đưa ý tưởng ra bên ngoài dưới dạng thẻ là một dạng cognitive offloading (giảm tải nhận thức). Khi chuyển suy nghĩ thành flashcard, giấy nhớ, nhật ký, hay thậm chí là cuộc trò chuyện với ChatGPT, ta giảm gánh nặng cho trí nhớ làm việc. Trí nhớ tạm thời được “xả hơi”, trí nhớ dự định (prospective memory - nhớ để làm một việc trong tương lai) cũng bớt căng thẳng. Điều này cho phép các năng lực khác hoạt động tốt hơn - như giải quyết vấn đề, nhận diện mẫu, và phân loại.
Thứ hai, việc sắp xếp các ý tưởng theo các điểm nexus tận dụng khả năng tạo “bản đồ nhận thức” (cognitive map) đáng kinh ngạc của não bộ. Dù bạn có ý thức hay không, hồi hải mã (hippocampus) của bạn luôn tạo ra sơ đồ tinh thần về cách mọi thứ liên kết với nhau. Bạn biết con đường nào tiếp theo trên đường đi làm. Bạn biết lọ ketchup yêu thích ở đâu trong kệ nước sốt. Bạn biết Thế chiến II xảy ra sau Thế chiến I trên dòng thời gian trong đầu.
Khi trải các ý tưởng ra theo dạng nexus, ta đang giúp hồi hải mã làm công việc mà nó vốn yêu thích. Không chỉ khiến việc tìm ra các mối liên hệ trở nên nhẹ nhàng hơn, mà còn giúp ta nhận ra những kết nối mà trước đó mình chưa từng thấy.
3 cách áp dụng Phương pháp Nexus
Chúng ta đã hiểu lý thuyết và khoa học đằng sau Phương pháp Nexus, nhưng làm sao để áp dụng nó vào cuộc sống? Dưới đây là 3 cách bạn có thể thử:
1/ Quản lý dự án. Giả sử bạn cần (hoặc muốn) bắt đầu một việc lớn: một chiến dịch mới, một podcast mới, hay một sự kiện mới… Hãy bắt đầu bằng cách liệt kê mọi yếu tố chính như: ngân sách, thiết kế, tài liệu, lịch trình, nhân sự… và viết mỗi yếu tố lên một thẻ riêng. Khi ý tưởng xuất hiện (từ bạn hoặc từ nhóm), hãy đưa chúng vào đúng nexus tương ứng. Kết quả là bạn sẽ có một bức tranh tổng thể của dự án - cùng với cái nhìn rõ ràng về phần nào là thiết yếu và phần nào cần xem xét lại.
2/ Lựa chọn giữa hai quyết định lớn. Giả sử bạn đang đứng trước một cơ hội như một công việc mới hoặc chuyển đến một thành phố khác. Hãy tạo hai sơ đồ riêng, mỗi sơ đồ cho một lựa chọn, và thiết lập các nexus trung tâm như: Tiền bạc, Thời gian, Con người, Học hỏi, Ý nghĩa, Sức khỏe, Địa điểm. Thêm các thông tin và cảm xúc vào từng mục (“bạn thân sống gần đây”, “công viên có thể đi bộ”, “chi phí sinh hoạt tốt hơn”…). Khi nhìn lại, bạn sẽ thấy các “cụm” ý nghĩa thay vì chỉ là danh sách ưu – nhược điểm mơ hồ. Các thẻ chuyển tiếp sẽ cho bạn một câu chuyện rõ ràng hơn: ví dụ, công việc B biến “Học hỏi” thành “Ý nghĩa”, từ đó cải thiện “Sức khỏe”, và cứ thế nối tiếp.
3/ Viết sách. Nghe có vẻ hơi “chuyên ngành” hơn, nhưng vì viết sách là giấc mơ nghỉ hưu của rất nhiều người, nên lời khuyên của McGilchrist lại càng đáng giá. Trước đây tôi từng làm việc với một tiểu thuyết gia, và anh ấy từng cho tôi xem sơ đồ cốt truyện của mình - trông như tác phẩm thử nghiệm của một con nhện say xỉn, đầy đường nối và chấm lung tung. Thay vào đó, nếu áp dụng Phương pháp Nexus, mọi thứ sẽ gọn gàng hơn, dễ xử lý hơn và năng suất cao hơn nhiều.
- Trạm Đọc
- Theo Big Think