Nhìn bề ngoài, có vẻ đúng là con người vốn ích kỷ. Lịch sử loài người đầy rẫy các minh chứng cho những hành vi tập thể bắt nguồn từ lòng tham và gây ra hậu quả nghiêm trọng. Các cuộc chiến tranh nhằm mở rộng quyền lực, việc xâm chiếm nơi ở của các dân tộc khác để biến đất đai nơi đó thành nguồn thu lợi, việc bắt người khác làm nô lệ và tước đoạt nhân phẩm của họ chỉ để thu lợi nhuận, khoảng cách ngày càng sâu giữa người giàu và người nghèo - tất cả đều là ví dụ rõ ràng cho việc lòng tham đã dẫn đến những hậu quả tàn khốc như thế nào. Thế giới hiện tại của chúng ta vẫn đang bị chi phối bởi quan niệm xưa cũ này về bản chất con người, điều đó được thể hiện rô qua cuộc chạy đua vì lợi nhuận bất tận đang đấy khí hậu toàn cầu đến ngưỡng nguy hiểm.

Ngay cả ở cấp độ cá nhân, con người cũng thường thiếu sự tin tưởng lẫn nhau. Hình ảnh “người lạ nguy hiểm" vẫn rất phổ biến, bởi chúng ta sợ rằng lòng tham hay ác ý của người khác có thể gây hại cho mình. Vì không thật sự hiểu nhau nên chúng ta dễ dàng nghi ngờ nhau và chỉ tập trung vào lợi ích của bản thân và những người thân thiết quanh mình.

Không thể phủ nhận chuyện con người vốn có lòng tham và lòng tham này đang ảnh hưởng rõ rệt đến cách tương tác của chúng ta ở cấp độ nhóm và cá nhân. Nhưng nếu cho rằng đó là bản chất thật sự và duy nhất của con người, và rằng chúng ta không có cách nào thay đổi được điều đó, thì quả là một cái nhìn hời hợt về ý nghĩa thật sự của việc làm người. Quan điểm ấy mang một sắc thái buông xuôi và có phần đánh giá thấp khả năng thay đổi mạnh mẽ của con người.

Quan niệm cho rằng lòng tham là bản chất con người thật ra bắt nguồn từ một lập luận có lý. Tham ái và sân hận chính là hai động lực lớn thúc đẩy suy nghĩ, lời nói và hành động của con người - Đức Phật đã chỉ rõ điều này trong lời dạy của Ngài. Nhưng con người không chỉ có vậy. Nhìn bề ngoài, có vẻ như đó là bản chất của chúng ta, bởi vì nó hiện diện ở khắp nơi. Nhưng trên thực tế, lòng tham chỉ là một thói quen đã được hình thành theo thời gian và rất dễ bị nhầm lẫn với bản chất của con người. Tính ích kỷ bắt nguồn từ lòng tham đã ăn sâu vào tâm trí ta, nhưng nó cũng chỉ là một kiểu khuôn mẫu giống ta hoàn toàn có thể quan sát và như bao khuôn mẫu khác buông bỏ được.

Những thứ từng được xem là bản chất con người - như tham lam, sợ hãi hay thậm chí là thù ghét - thật ra không phải là bản chất của chúng ta. Đó chỉ là những thói quen của con người, những hành vi có điều kiện đã được “lập trình” qua nhiều thế hệ và trải nghiệm trong quá khứ. Những sang chấn mà ta mang theo và cách ta vô thức phản ứng với sang chấn đó trong suốt đời mình thường được hình thành khi chúng ta chật vật vượt qua những giai đoạn khó khăn trong cuộc sống, khi tâm trí ta chỉ tập trung vào việc sinh tồn. Rốt cuộc, thói quen của con người chính là chế độ sinh tồn. Nhưng thói quen thì không tồn tại mãi mãi, và nó không đại diện cho con người thật của chúng ta. Bản chất thật sự của con người là những gì luôn tỏa sáng rực rỡ bên dưới mọi khuôn mẫu, nỗi đau cũ và mớ hỗn đón khiến ta không thể trở thành phiên bản tốt nhất của mình. Bản chất ấy là tình yêu thương, sự sáng suốt, khả năng sáng tạo và niềm hứng khởi với cuộc sống - một niềm hứng khởi có thể được định hình từ quá khứ nhưng không còn bị quá khứ đè nặng hay chi phối nữa. 

Chúng ta đang sống trong giai đoạn đầu của một kỷ  nguyên chữa lành toàn cầu. Trong suốt chiều dài lịch sử loài người, thế giới chưa từng chứng kiến một làn sóng chữa lành lan rộng như hiện nay. Thời điểm mà chúng ta đang sống thật sự chưa từng có tiền lệ. Từ xưa đến nay, luôn có những cá nhân và tập thể nỗ lực thay đổi thế giới theo hướng tích cực hơn bằng cách mở rộng phạm vi quyền con người và xây dựng những hệ thống xã hội nhân văn hơn. Nhưng đây là lần đầu tiên mà việc chưa lành lại trở nên dễ tiếp cận đến vậy đối với từng cá nhân. Ngày nay, nhiều người vẫn tiếp tục sứ mệnh thay đổi thế giới. Nhưng bên cạnh đó, chúng ta còn có trong tay các phương pháp giúp ta chuyển hóa chính bản thân mình một cách sâu sắc, song hành cùng hành trình thay đổi thế giới. Chính thời điểm này sẽ là bước ngoặt, khi những người kiến tạo sự thay đổi biết cách buông bỏ những thói quen xưa cũ đã ăn sâu vào tâm trí con người để tiếp cận sâu hơn với bản chất thật sự của mình.

Nếu quá trình chữa lành ở từng cá nhân được mở rộng và nhân lên hàng triệu lần, nó sẽ tạo nên một sự dịch chuyển văn hóa trong cách chúng ta hiểu về bản chất con người. Sự thay đổi ấy không bắt nguồn từ lời nói mà từ cách chúng ta hiện diện trong cuộc sống hằng ngày. Những lớp thói quen xưa cũ trong con người chúng ta chắc chắn rất dày và không dễ gì tháo gở, nhưng bằng sự kiên nhân, hành động có chủ đích và những phương pháp chữa lành phù hợp, chúng ta có thể dẫn gỡ bỏ từng lớp một đủ để bản chất thật sự của con người được hé lộ và tỏa sáng rực rỡ.

Chúng ta sẽ trở thành người như thế nào sau khi cởi bỏ được những lớp tham lam và sợ hãi từng chi phối cuộc đời mình và từng cản trở hạnh phúc của chính mình? Chúng ta sẽ có cảm nhận và suy nghĩ như thế nào khi đã dám đối mặt với nỗi đau cũ và bắt đầu hành trình chữa lành sâu sắc? Chúng ta là ai khi không còn bị tính ích kỷ chi phối? Tâm trí chúng ta sẽ cảm thấy thế nào khi không còn phải mang vác những gánh nặng trong quá khứ?

Một trong những câu chuyện mà tôi yêu thích trong các bản Kinh Phật, được thiền sư S. N. Goenka kể lại trong khóa thiền mười ngày, đã soi sáng bán chất thật bên trong mỗi con người. Chuyện kể về một người đàn ông tên Angulimala, một kẻ giết người man rợ sống vào thời của Đức Phật. Ông ta đã giết 999 người và đang tìm kiếm mục tiêu kế tiếp. Tâm trí của ông ta chỉ chứa toàn bóng tối của sự vô minh và những khuôn mẫu tâm lý độc hại đến mức ông ta hoàn toàn không nhận thức được nỗi kinh hoàng mà mình đang gây ra. Tất cả những gì ông ta nghĩ đến là về người tiếp theo mà ông ta sẽ giết. Angulimala không thể cảm nhận được sức hủy diệt từ hành động của mình bởi vì lòng trắc ẩn trong ông đã bị vùi lấp dưới quá nhiều lớp khuôn mẫu tiêu cực. Khi nhìn thấy Đức Phật, ông ta định giết Ngài nhưng không thể làm được. Ngược lại, Đức Phật đã khiến ông ta lắng nghe Ngài. Angulimala bắt đầu thực hành thiền và bước vào quá trình tháo gỡ các khuôn mẫu cũ trong tâm trí mình. Ông học cách nhìn vào bên trong chính mình và thấu hiểu được những chân lý sâu sắc của cuộc sống. Ngay trong kiếp sống ấy, ông đã trở thành một người giác ngộ hoàn toàn – một người không còn gây đau khổ cho bản thân, cũng không còn phản ứng một cách mù quáng với thế giới xung quanh. Người đã giác ngộ không còn động cơ nào để làm hại chính mình hay làm tổn thương người khác. Angulimala đã đi sâu vào nội tâm của mình, và các lớp thói quen thô ráp đã bị thiêu rụi. Tát kết nối với bản chất thuần khiết vốn có bên trong, bản chất mà cả những gì còn lại là sự thấu tỏ của một con người hoàn toàn bất cứ ai trong chúng ta cũng đều có thể chạm tới.

Câu chuyện này làm nổi bật hai khía cạnh quan trọng trong việc làm người. Thứ nhất, ngay cả những người từng tạo ra ác nghiệp khủng khiếp cũng không phải là hoàn toàn mất hết hy vọng hay trở thành mối đe dọa vĩnh viễn. Mọi người đều có khả năng bẩm sinh để bước vào quá trình chuyển hóa nhầm giải thoát bản thân khỏi những hành vi gây hại cho người khác và xóa bỏ tất cả những khuôn mẫu không còn phục vụ cho hạnh phúc của chính mình. Thứ hai, những khía cạnh gai góc nhất trong tính cách của bạn không hoàn toàn định nghĩa con người thật sự của bạn. Dù bề ngoài trông bạn có vẻ cứng cỏi và có xu hướng thiên về hành vi gây hại hoặc trạng thái phòng thủ, thì ẩn sâu bên trong bạn vẫn là một nguồn sáng an lành và yêu thương vô lượng đang chờ bạn khám phá. Nếu bạn sån sàng bước vào hành trình chuyển hóa, ánh sáng của bản chất con người thật sự trong bạn sẽ tự bộc lộ.

Tiếp cận bản chất con người thật sự của mình không phải điều dễ dàng. Mỗi người chúng ta đều mang theo những điều kiện sống và trải nghiệm rất khác nhau nên ta không thể lấy hành trình của mình ra so sánh với hành trình của người khác. Ta có thể được truyền cảm hứng từ những bước tiến của người khác, nhưng không nên kỳ vọng rằng mình sẽ tiến bộ theo tốc độ giống như vậy hay mong đợi những công cụ có hiệu quả với người khác sẽ mang lại hiệu quả tương tự cho mình.

Điều đáng mừng là giờ đây con đường buông bỏ và chữa lành không còn là điều gì quá bí ẩn nữa. Bạn chỉ cần chủ động tìm kiếm và chọn cho mình một phương pháp phù hợp để chữa lành những tổn thương và thói quen cũ của riêng mình.

- Trích lược từ cuốn sách “Nhẹ nhàng mà sống” của tác giả yung pueblo do First News chuyển ngữ và phát hành