Sự khác biệt cốt lõi này hiếm khi bắt nguồn từ việc thiếu đi kiến thức ngữ pháp hay một tài năng thiên bẩm nào đó. Thay vào đó, nó nằm ở những rào cản tâm lý vô hình, ngăn cản chúng ta bắt đầu. 

Vậy bí quyết thực sự là gì?

Nhà văn người Mỹ Anne Lamott – một tiểu thuyết gia, một nhà viết hồi ký với giọng văn thẳng thắn và hài hước đã quyết định viết nên cuốn sách Viết và Sống: Những chia sẻ thiết thực về cách viết và cách sống. Mục đích của Lamott không phải là viết một cuốn sách giáo khoa về văn phong, mà là một cuốn cẩm nang sinh tồn, một lá thư động viên ấm áp dành cho những người đang vật lộn với việc viết lách. 

Bà muốn tháo dỡ bức tường tâm lý, chỉ cho người đọc cách chấp nhận sự hỗn độn, sự không hoàn hảo, và tìm thấy niềm vui trong quá trình sáng tạo. Cuốn sách này dành cho bất kỳ ai muốn sử dụng ngôn ngữ để kể chuyện: tiểu thuyết gia, nhà báo, sinh viên viết luận, người viết blog, hoặc bất kỳ ai cảm thấy cuộc đời mình có một câu chuyện xứng đáng được kể. 

Nó là một lời nhắc nhở rằng viết lách là một công việc thủ công, nhưng nó cũng là một hành trình tâm linh, yêu cầu sự trung thực và lòng dũng cảm. 

Có rất nhiều người khi bắt đầu việc viết lách chuyên nghiệp thường mang theo kỳ vọng sai lầm rằng bản nháp đầu tiên phải mang tính chất của một tác phẩm hoàn chỉnh. Họ bước vào quá trình sáng tạo với niềm tin rằng các tác giả vĩ đại cũng đặt bút và tạo ra những câu văn mượt mà, sâu sắc ngay lập tức. Chính sự kỳ vọng phi thực tế này là nguồn gốc của sự trì hoãn và thất vọng. Lamott cho rằng, trước khi học cách chỉnh sửa, người viết phải học cách tạo ra nội dung, bất chấp sự thô ráp, vụng về của nó. Đó là lý do bà trình bày triết lý căn bản nhất: chia nhỏ nỗi sợ và sự phức tạp thành những hành động đơn giản nhất, một nguyên tắc được gói gọn trong khái niệm "Từng con chim một".

Lamott kể lại câu chuyện về người anh trai 10 tuổi của bà, người phải hoàn thành một bài báo cáo khổng lồ về các loài chim mà anh đã để đến đêm cuối cùng. Cậu bé khóc lóc vì quá tải, và người cha đã đặt tay lên vai cậu, nhẹ nhàng nói: "Cứ làm từng con chim một, con trai. Từng con chim một."

Viết và Sống đã áp dụng triết lý này vào mọi khía cạnh của nghề viết, trước hết là lời khuyên về quản lý dự án. Thay vì nhìn vào 300 trang sách cần phải viết, người viết được khuyến khích tập trung vào ba câu văn tiếp theo, hoặc đoạn văn tiếp theo. Nó khuyến khích người viết chia nhỏ sự phức tạp thành những nhiệm vụ đơn giản, khả thi. Sự tập trung này không chỉ giảm bớt áp lực tâm lý mà còn tạo ra cảm giác hoàn thành liên tục, duy trì đà viết. Việc này giúp biến một công việc có vẻ không thể thành một chuỗi hành động có thể lặp lại và dễ dàng tiếp cận. 

Thứ hai, triết lý này là bài học sâu sắc về tư duy hiện tại. Trong khi viết, tâm trí ta thường lang thang đến kết quả cuối cùng như "Liệu cuốn sách này có bán chạy không?" hoặc những lỗi lầm trong quá khứ, rằng "Sao mình viết dở thế này?". 

"Từng con chim một" là lời kêu gọi quay trở lại khoảnh khắc hiện tại: Câu văn này nói gì? Điều gì đang xảy ra trong cảnh này? Nó giúp người viết duy trì sự tập trung cần thiết để khai thác chiều sâu của nhân vật và cốt truyện. Triết lý này là nền tảng cho sự kiên nhẫn, một phẩm chất mà Lamott coi là quan trọng không kém tài năng, bởi lẽ một tác phẩm không được tạo ra từ một cú nhảy vọt, mà từ hàng ngàn bước chân nhỏ bé, chậm rãi, và đôi khi là cả chút do dự.

Đây có lẽ là chương nổi tiếng và mang tính giải phóng nhất trong toàn bộ cuốn sách. Lamott đưa ra một lời tuyên bố mạnh mẽ và đầy an ủi: Mọi nhà văn giỏi đều viết những bản nháp đầu tiên tồi tệ. Bà giải thích rằng quá trình viết không phải là một chuỗi hành động liên tục và hoàn hảo, mà là một quy trình ba giai đoạn tách biệt, mỗi giai đoạn yêu cầu một tư duy và vai trò khác nhau. 

Giai đoạn đầu tiên là bản nháp đầu tiên, nơi mục tiêu duy nhất là đưa mọi thứ ra khỏi đầu và để chúng được viết lên giấy, một giai đoạn của sự khám phá. Lamott cho phép người viết được lộn xộn, được ngớ ngẩn, được viết những câu "thật sự tồi tệ." Giai đoạn này là về sự khám phá, khám phá xem bạn thực sự nghĩ gì, câu chuyện thực sự là gì, và giọng văn của bạn có thể đi đến đâu. Bản nháp đầu tiên là một "giấy phép" tâm lý để người viết ngừng phán xét chính mình; nó cho phép phần nội tại của người viết được tự do đưa ra mọi cảm xúc, ý tưởng, hay cả những chi tiết vụn vặt nhất. 

Sau khi bản nháp "tồi tệ" đã hoàn thành, người viết mới chuyển sang công việc thực sự ở giai đoạn thứ hai với bản nháp thứ hai. Giai đoạn này tập trung vào sự phát triển, cắt bỏ những phần thừa, bổ sung chiều sâu cho nhân vật, sắp xếp lại cấu trúc, và phát triển những ý tưởng tiềm năng đã được khơi gợi trong bản nháp đầu. Đây là lúc người viết mang lại sự mạch lạc và hình dạng cho sự hỗn độn ban đầu, đóng vai trò như một kỹ sư hay kiến trúc sư, xác định xem câu chuyện đang cố gắng nói điều gì và liệu nó có đang đi đúng hướng hay không. Cuối cùng, bản nháp thứ ba và tiếp theo là giai đoạn chỉnh sửa và đánh bóng, nơi người viết đóng vai trò là một người hiệu đính tinh tế, tập trung vào từ ngữ, ngữ pháp, dấu câu và nhịp điệu.

Lamott không chỉ dừng lại ở các mẹo kỹ thuật; bà đi sâu vào khía cạnh tâm hồn của người viết. Bà nhấn mạnh rằng viết lách phải là hành động của sự trung thực tuyệt đối, đòi hỏi sự dũng cảm để phơi bày những điều riêng tư và dễ tổn thương.

Lamott khuyên người viết nên bắt đầu với những thứ nhỏ bé, gần gũi và cụ thể. Bà chỉ ra rằng nghĩa là thay vì viết những câu chung chung thì hãy viết về những chi tiết cụ thể, có thể cảm nhận bằng giác quan, làm cho câu chuyện trở nên sống động và đáng tin cậy.

Sự cụ thể này được nuôi dưỡng bằng cách quan sát kỹ lưỡng thế giới xung quanh, và rèn luyện thông qua các bài tập ngắn. Đây là những nhiệm vụ viết có giới hạn nghiêm ngặt về thời gian hoặc không gian, viết về một kỷ niệm thời thơ ấu trong 300 từ, hoặc mô tả một người xa lạ trong ba câu. Mục đích của các bài tập này là buộc người viết phải tập trung toàn bộ năng lượng của mình vào một điểm nhỏ duy nhất, từ đó học cách nhìn thế giới thay vì chỉ nhìn lướt qua nó. Phương pháp này tái khẳng định triết lý "Từng con chim một" ở cấp độ vi mô của câu văn.

Đồng thời, Lamott cũng khuyến khích người viết cần dũng cảm viết về nỗi đau. Bản thân là một người viết hồi ký, bà không né tránh việc thảo luận về những chủ đề khó khăn như nỗi đau, sự mất mát, hay sự nghiện ngập. Bà khẳng định rằng để viết một cách chân thật, người viết phải sẵn sàng khám phá những nơi đen tối nhất trong tâm hồn mình. Sự trung thực này là hợp đồng ngầm giữa người viết và độc giả: nếu bạn dám trung thực về bản thân, độc giả sẽ cảm thấy an toàn để trung thực về trải nghiệm của chính họ. Ngoài ra, Lamott dành sự chú ý lớn cho việc đọc sách, coi đó là một phần không thể thiếu của quá trình viết. Bà mô tả việc đọc như một hình thức, nơi người viết có thể giải phẫu tác phẩm của các bậc thầy để hiểu cách họ xây dựng cấu trúc, nhịp điệu và giọng văn. Đọc không chỉ là giải trí, mà là nghiên cứu, là cách để người viết không ngừng lấp đầy giếng sáng tạo của mình.

Lamott rất thẳng thắn khi nói về những mặt tối của nghề viết đó là sự đố kỵ với thành công của người khác và nỗi sợ thất bại. Bà thừa nhận rằng sự đố kỵ là một cảm xúc tự nhiên, nhưng cũng là một chất độc đối với sự sáng tạo. Bà khuyên rằng khi cảm thấy đố kỵ với một cuốn sách hay, hãy nhớ rằng thành công của người khác không lấy đi cơ hội thành công của bạn. Thay vào đó, hãy biến sự đố kỵ thành sự ngưỡng mộ, và học hỏi từ những gì người đó đã làm tốt, coi đó như một động lực để vươn lên. Song song với đó là sự sợ hãi, một phần không thể thiếu của quá trình sáng tạo, sợ bị từ chối, sợ không đủ hay, sợ bị lãng phí thời gian. Lamott khuyến khích việc viết lách như một cách để đối diện với nỗi sợ hãi đó, coi viết là một hành động của lòng dũng cảm. Bà nhắc nhở người viết rằng ngay cả những nhà văn nổi tiếng nhất cũng phải đối mặt với những cảm xúc này, và cách duy nhất để vượt qua nó là tiếp tục công việc của mình.

Lamott dành một phần quan trọng để nói về trách nhiệm đạo đức, đặc biệt là khi người viết dùng chất liệu cuộc sống thực để tạo ra tác phẩm của mình. Khi viết về những người có thật trong đời mình, đặc biệt là trong hồi ký hoặc các tác phẩm dựa trên trải nghiệm cá nhân, người viết phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn và những hậu quả tiềm tàng. Bà dạy rằng: trung thực không có nghĩa là tàn nhẫn. Viết lách là sự thật của bạn, một sự thật đã được lọc qua lăng kính cá nhân, nhưng nó không phải là sự thật tuyệt đối, khách quan.

Người viết phải cân nhắc giữa nhu cầu kể chuyện của mình và quyền riêng tư, phẩm giá của những người khác. Lamott phân biệt giữa việc "mượn" câu chuyện của người khác với mục đích phát triển nhân vật và cốt truyện, và "ăn cắp" nó chỉ để thỏa mãn sự trả thù cá nhân hoặc làm tổn thương người khác. Bà không đưa ra các quy tắc cứng nhắc, mà khuyến khích người viết tìm thấy la bàn đạo đức của riêng mình. Trước khi công bố một câu chuyện nhạy cảm, người viết phải tự hỏi: "Mục đích của việc này là gì? Liệu nó có phục vụ một chân lý lớn hơn, một thông điệp phổ quát không, hay chỉ là sự trả thù nhỏ nhen, không cần thiết?" Thậm chí, đôi khi, sự dũng cảm lớn nhất không phải là viết, mà là quyết định xóa bỏ một phần sự thật, hoặc kể lại nó dưới một lớp hư cấu dày đặc để bảo vệ người mình yêu thương. Gánh nặng đạo đức này là một khía cạnh không thể tránh khỏi của việc viết lách chân thật.

Viết và Sống không chỉ là một cuốn sách hướng dẫn viết lách; nó là một bài học về sự nhân văn, sự kiên nhẫn và cách sống một cuộc đời có ý nghĩa. Trong bối cảnh đời sống hiện đại, nơi mà mọi người đều bị cuốn vào vòng xoáy của hiệu suất cao và sự hoàn hảo trên mạng xã hội, những lời khuyên của Lamott càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. 

Các bài học của Viết và Sống vượt ra ngoài trang giấy và trở thành những kỹ năng sống thiết yếu. Triết lý “từng con chim một” trong công việc và cuộc sống, đặc biệt trong kỷ nguyên của sự xao nhãng và áp lực hiệu suất cao, là một công cụ chống lại sự kiệt sức hiệu quả. Nó áp dụng cho việc học một ngôn ngữ mới, khởi nghiệp, hay thậm chí là dọn dẹp nhà cửa, trở thành phương pháp để vượt qua sự trì hoãn bằng cách tạo ra một điểm khởi đầu dễ dàng và một khuôn khổ quản lý công việc hiệu quả. 

Điều khiến Viết và Sống trở thành một tác phẩm kinh điển không phải là những ý tưởng mới lạ, mà là cách Lamott kể lại chúng. Giọng văn của bà là sự kết hợp độc đáo của sự hóm hỉnh, sự châm biếm sắc sảo và sự nhân từ sâu sắc. Bà không đặt mình vào vị trí của một chuyên gia viết lách xa vời, mà là một người bạn đồng hành, một người cũng đang vật lộn nhưng đã tìm thấy một vài mẹo nhỏ. Chính sự chia sẻ những thất bại, những nghi ngờ, và những khoảnh khắc hỗn độn trong cuộc sống của mình đã tạo nên tính xác thực phi thường cho những lời khuyên của bà. Sự ấm áp, thân mật và tính hài hước này tạo nên một không khí an toàn cho độc giả. Nó biến cuốn sách thành một trải nghiệm trò chuyện, một nơi người đọc cảm thấy được nhìn nhận và được chấp nhận, cả với tư cách là một người viết và một con người đang sống.

Viết và Sống: Những chia sẻ thiết thực về cách viết và cách sống không phải là cuốn sách duy nhất về viết lách, nhưng nó là cuốn sách quan trọng nhất đối với tinh thần của người viết. Nó là cuốn sách làm dịu đi nỗi sợ hãi, khích lệ sự dũng cảm, và nhắc nhở chúng ta rằng viết lách là một công việc thủ công, không phải một phép màu. Từ việc chấp nhận "Bản nháp đầu tiên tồi tệ" để vượt qua sự trì hoãn, đến việc thực hiện mọi việc "Từng con chim một" để vượt qua sự quá tải, Lamott đã cung cấp một bộ công cụ tâm lý mạnh mẽ.

Cuốn sách này là một liều thuốc giải độc cho sự hoàn hảo, một lời mời gọi chân thành để đối diện với sự hỗn độn của sáng tạo và cuộc sống. Tóm lại, đây là cuốn sách dành cho những người cần một lời nhắc nhở rằng con đường sáng tạo không phải lúc nào cũng đẹp đẽ hay dễ dàng, nhưng nó luôn xứng đáng. 

Cuốn sách này không đảm bảo rằng bạn sẽ trở thành một nhà văn vĩ đại, nhưng nó chắc chắn sẽ giúp bạn bắt đầu, duy trì, và quan trọng nhất, tìm thấy niềm vui trong việc viết lách và sống.

- Minh Hằng