Cũng vào khoảng thời gian đó, tôi có thêm một phát hiện quan trọng khác. Kem – món mà ba mẹ thỉnh thoảng thưởng cho tôi – được cất trong tủ đông, ở một ngăn mà tôi có thể với tới nếu đứng nhón chân hết cỡ.

Một ngày nọ, khi mẹ tôi đang ở phòng khác (tội nghiệp mẹ), tôi lấy trộm hộp kem, ngồi bệt xuống sàn và bắt đầu vục tay vào ăn ngấu nghiến.

Đó là trải nghiệm gần nhất với cực khoái mà tôi có được trong suốt mười năm tiếp theo. Nếu thiên đường tồn tại trong đầu óc bé nhỏ của một đứa trẻ bốn tuổi, thì tôi vừa mới đặt chân vào đó. Một sự hoàn hảo tuyệt đối. Chiếc hộp nhỏ bé chứa đựng sự thần thánh đông đặc ấy chính là thiên đường của riêng tôi.

Khi kem bắt đầu tan chảy, tôi bôi thêm một lớp lên mặt, để nó nhỏ xuống áo, gần như tắm trong thứ vị ngọt ngào đó. Ôi vâng, hỡi sữa đường huy hoàng, hãy chia sẻ cho ta những bí mật của ngươi, vì hôm nay ta sẽ biết đến sự vĩ đại.

…rồi mẹ tôi bước vào. Và mọi thứ sụp đổ, bắt đầu với một trận tắm gấp gáp. Hôm đó tôi cũng học được một bài học. Ăn trộm kem rồi đổ tung toé khắp người và sàn bếp sẽ khiến mẹ bạn cực kỳ tức giận. Và những bà mẹ giận dữ thì thật đáng sợ. Ở gần họ không hề dễ chịu. Họ mắng bạn và phạt bạn. Và ngày hôm đó, giống như cái ngày với cái bếp, tôi lại học được một điều không nên làm.

Nhưng có một bài học thứ ba – một bài học "meta" – cũng đang diễn ra. Đó là một bài học đơn giản đến mức ta thậm chí không nhận ra khi nó xảy ra. Nhưng bài học này thực ra còn quan trọng hơn những bài học kia rất nhiều: ăn kem thì sướng hơn là bị bỏng.

Nghe thì có vẻ chẳng sâu sắc gì. Nhưng thực ra rất sâu sắc. Bởi vì đó là một sự đánh giá giá trị. Kem thì hơn bếp nóng. Tôi thích vị ngọt béo tan trong miệng hơn là cảm giác bỏng rát trên tay. Đó là một phát hiện về sở thích và do đó là sự ưu tiên. Đó là sự nhận thức rằng một điều trong thế giới này đáng giá hơn điều kia, và từ đó mọi hành vi sau này sẽ dựa trên sự thật đó.

Và đó chính là “công việc” của những đứa trẻ lên bốn: khám phá không ngừng. Tìm hiểu thế giới xung quanh, xác định điều gì dễ chịu và điều gì khó chịu, rồi từ đó xây dựng nên một hệ thống giá trị. Kem ngon hơn bị bỏng. Chơi với chó thì vui hơn chơi với đá. Ngày nắng thì thích hơn ngày mưa. Tô màu vui hơn hát hò. Những cảm giác vui vẻ hay đau đớn này sẽ trở thành nền móng cho mọi sở thích và hiểu biết của chúng ta sau này trong cuộc sống, và thật ra còn đặt nền tảng cho cái tôi mà ta sẽ trở thành.

Một người bạn của tôi từng mô tả việc làm cha mẹ thế này: “Về cơ bản là đi theo đứa nhỏ suốt vài thập kỷ để đảm bảo nó không vô tình làm mình chết, và bạn sẽ ngạc nhiên vì có quá nhiều cách mà một đứa trẻ có thể vô tình làm mình chết đấy.”

Có thể nói rằng trẻ nhỏ lúc nào cũng đang tìm ra những cách mới để… vô tình gây nguy hiểm cho bản thân, bởi vì động lực chính của chúng là sự tò mò ngây thơ. Những năm đầu đời, ta bị thôi thúc khám phá thế giới xung quanh vì não đang thu thập thông tin: điều gì khiến ta thấy dễ chịu hay tổn thương, điều gì mang lại khoái cảm hay đau đớn, điều gì đáng để theo đuổi tiếp và điều gì nên tránh xa.

Nhưng rồi, giai đoạn khám phá đó cũng đi đến hồi kết. Không phải vì thế giới không còn gì để khám phá nữa. Thực ra là ngược lại. Giai đoạn ấy kết thúc vì chúng ta nhận ra có quá nhiều thứ để khám phá. Quá nhiều để có thể tiếp nhận hết. Bạn không thể chạm vào và nếm thử mọi thứ. Bạn không thể gặp tất cả mọi người. Bạn không thể nhìn thấy mọi cảnh tượng. Trải nghiệm thì vô hạn, và sự bao la của tồn tại khiến ta choáng ngợp.

Vì vậy, bộ não bắt đầu giảm bớt việc “thử cho biết” và chuyển sang phát triển một số quy tắc để giúp ta điều hướng qua thế giới phức tạp này. Ta tiếp nhận phần lớn các quy tắc ấy từ cha mẹ và thầy cô. Nhưng cũng có nhiều cái ta tự rút ra. Ví dụ, sau khi chơi dại gần lửa vài lần, bạn sẽ hình thành một quy tắc trong đầu rằng mọi ngọn lửa đều nguy hiểm, không chỉ riêng cái bếp hôm nọ. Và sau khi thấy mẹ nổi trận lôi đình đủ số lần, bạn sẽ dần hiểu ra rằng ăn trộm luôn là sai, không chỉ riêng lần lấy trộm kem.

Từ đó, một số nguyên tắc tổng quát bắt đầu hình thành trong tâm trí ta:
- Hãy cẩn thận với những thứ nguy hiểm nếu không muốn bị thương.
- Hãy thành thật với cha mẹ và họ sẽ đối xử tốt với bạn.
- Hãy chia sẻ với anh chị em thì họ cũng sẽ chia sẻ lại.

Những giá trị mới này tinh vi hơn vì chúng mang tính trừu tượng. Đứa trẻ nhỏ sẽ nghĩ: “Kem ngon, nên mình muốn ăn kem.”

Còn thiếu niên sẽ nghĩ: “Kem ngon, nhưng nếu ăn trộm thì sẽ làm ba mẹ tức giận và mình sẽ bị phạt; nên thôi không lấy kem từ tủ đông nữa.”

Thiếu niên bắt đầu áp dụng quy tắc và nguyên tắc vào việc ra quyết định - điều mà trẻ nhỏ chưa thể làm được.

Và nhờ đó, một thiếu niên học được rằng nếu chỉ chăm chăm tìm kiếm khoái lạc và tránh né đau đớn, thì sẽ gặp rắc rối. 

Hành động có hệ quả. Bạn phải cân nhắc giữa mong muốn của bản thân và mong muốn của người khác. Bạn phải tuân thủ các quy tắc của xã hội và những người có thẩm quyền – và nếu làm thế, bạn thường sẽ được tưởng thưởng.

Đây chính là sự trưởng thành – theo đúng nghĩa đen của nó: việc phát triển những nguyên tắc trừu tượng và cấp độ cao hơn để giúp đưa ra quyết định tốt hơn trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Đó là cách bạn thích nghi với thế giới, cách bạn học cách xử lý vô số biến thể của trải nghiệm. Đây là một bước nhảy vọt về nhận thức đối với trẻ nhỏ và là nền tảng để lớn lên một cách lành mạnh và hạnh phúc.

Khi chúng ta còn là trẻ mới biết đi, chúng ta đang học cách nhìn thế giới qua lăng kính nhân quả: giữa khoái cảm và đau đớn. Chạm vào bếp nóng gây đau, vậy là xấu. Ăn trộm kem khiến cơ thể thấy sướng, vậy là tốt. Tốt thì hơn xấu.

Đó là lý do vì sao trẻ nhỏ giống như những kẻ tâm thần thu nhỏ. Chúng không thể hình dung bất cứ điều gì trong cuộc sống vượt ra khỏi cái cảm giác dễ chịu hay khó chịu tức thời của bản thân. Chúng không biết đồng cảm là gì. Chúng không thể tưởng tượng được cảm giác sống trong hoàn cảnh của bạn. Chúng chỉ muốn có kem. Ngay bây giờ!

Khi chúng ta lớn lên, ta bắt đầu hiểu rằng mỗi hành động đều mang nhiều hậu quả, và nhiều hậu quả trong số đó có thể ảnh hưởng gián tiếp đến ta, hoặc xảy ra trong tương lai. Ta hiểu rằng các quy tắc và sự đánh đổi chính là cách những hệ quả đó vận hành. Ba mẹ sẽ giận nếu mình ăn trộm, vậy nên mình không ăn trộm nữa, dù điều đó rất sướng. Cô giáo sẽ phạt nếu mình nói chuyện trong lớp, vậy nên mình không nói, dù rất muốn.

Cảm giác khoái lạc và đau đớn vẫn còn đó trong những đứa trẻ lớn hơn. Nhưng nó không còn là yếu tố chính điều khiển các quyết định nữa. Nó không còn là nền tảng của hệ giá trị. Thay vào đó, trẻ lớn hơn bắt đầu cân nhắc giữa cảm xúc cá nhân và sự hiểu biết về các quy tắc, đánh đổi và trật tự xã hội để lập kế hoạch và đưa ra lựa chọn.

Đây là một bước tiến. Nhưng vẫn còn một điểm yếu trong cách tiếp cận cuộc sống kiểu “vị thành niên” này: mọi thứ đều bị xem là một cuộc mặc cả. Trẻ lớn và thanh thiếu niên (và rất nhiều người lớn) sống như thể cuộc đời là chuỗi vô tận của những vụ “giao dịch”:

• Mình sẽ làm theo lời sếp để lấy tiền.
• Mình sẽ gọi điện cho mẹ để không bị mẹ mắng.
• Mình sẽ làm bài tập để không phá hỏng tương lai.
• Mình sẽ giả vờ tử tế để không phải đối đầu hay gây mâu thuẫn.

Không có gì được làm vì chính nó. Mọi thứ đều là sự đánh đổi được tính toán, thường là vì sợ hậu quả tiêu cực.

Bạn không thể sống cả đời theo cách đó, nếu không, bạn sẽ không thực sự sống cuộc đời của chính mình. Bạn chỉ đang sống như một bản tổng hợp mong muốn của những người xung quanh. Để trở thành một cá nhân tối ưu và lành mạnh về mặt cảm xúc, bạn phải thoát ra khỏi lối sống “giao dịch” đó và phát triển những nguyên tắc chỉ dẫn ở cấp độ cao hơn và trừu tượng hơn. 

Khi bạn tra Google cụm từ “làm thế nào để trở thành người lớn”, phần lớn kết quả sẽ xoay quanh việc chuẩn bị cho phỏng vấn xin việc, quản lý tài chính cá nhân, tự dọn dẹp sau khi bày bừa, và đừng cư xử như một kẻ hỗn láo thiếu tôn trọng người khác.

Những điều đó đều tốt cả - thật sự đấy - và đúng là người lớn thì nên làm như vậy. Nhưng tôi cho rằng chỉ làm những điều đó thôi thì chưa đủ để bạn trở thành một người lớn. Chúng chỉ đơn thuần giúp bạn ngừng là một đứa trẻ, mà “không còn là trẻ con” thì chưa hẳn đã là “trưởng thành”.

Lý do là vì hầu hết những hành vi này đều dựa trên quy tắc và sự trao đổi có điều kiện. Bạn chuẩn bị kỹ cho buổi phỏng vấn vì bạn muốn có công việc tốt. Bạn học cách lau dọn nhà cửa vì điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và cách người khác nhìn nhận bạn. Bạn quản lý tài chính vì nếu không làm vậy, một ngày nào đó bạn sẽ ngập trong nợ nần và cuộc đời bạn sẽ nát như tương.

Việc “mặc cả” với các quy tắc và trật tự xã hội giúp chúng ta có thể tồn tại và vận hành ổn trong thế giới này. Nhưng lý tưởng nhất là, sau một thời gian, bạn sẽ dần nhận ra rằng không phải lúc nào bạn cũng có thể thương lượng với cuộc đời, và không nên biến mọi khía cạnh của cuộc sống thành một chuỗi các giao dịch có đi có lại. 

Bạn không muốn phải mặc cả với ba mình để được ông ấy yêu thương. Bạn không muốn phải mặc cả với bạn bè để có sự đồng hành. Bạn không muốn phải mặc cả với sếp để có được sự tôn trọng. Tại sao? Vì cảm giác phải “thao túng” người khác để được yêu thương hay được tôn trọng thì thật tệ. Nó làm hỏng mọi thứ ngay từ bên trong.  Nếu bạn phải thuyết phục ai đó yêu mình, thì thực ra họ không yêu bạn.  Nếu bạn phải nài nỉ hoặc diễn vai để được người khác tôn trọng, thì thực ra họ không tôn trọng bạn.

Bạn không thể “tính toán” để có được hạnh phúc. Điều đó là bất khả thi. Nhưng người ta lại thường làm đúng như thế, nhất là khi họ tìm đến các phương pháp phát triển bản thân hay sách self-help - về cơ bản, họ đang nói: “Hãy chỉ tôi luật chơi, tôi sẽ chơi theo.” Họ không nhận ra rằng chính việc nghĩ rằng hạnh phúc có “luật chơi” lại là thứ khiến họ không thể hạnh phúc.

Người sống dựa vào quy tắc và mặc cả có thể tiến xa trong thế giới vật chất, nhưng trong thế giới cảm xúc, họ lại què quặt và cô đơn. Bởi vì các giá trị mang tính giao dịch sẽ tạo ra những mối quan hệ độc hại - những mối quan hệ được xây dựng trên sự kiểm soát, thao túng. Và các mối quan hệ độc hại, như tôi kết luận trong Khóa học về các mối quan hệ lành mạnh (thuộc gói Mark Manson Premium), là những mối quan hệ thiếu “dinh dưỡng cảm xúc” và cực kỳ khó để thoát ra.

Khi bạn thật sự trưởng thành, bạn sẽ nhận ra rằng: việc xem mọi mối quan hệ hay nỗ lực sống như những cuộc giao dịch sẽ rút sạch niềm vui và ý nghĩa khỏi cuộc đời. Sống trong một thế giới nơi mọi thứ đều là sự mặc cả sẽ khiến bạn bị ràng buộc bởi suy nghĩ và mong muốn của người khác, thay vì được tự do theo đuổi điều bạn thật sự muốn. Muốn đứng vững trên đôi chân mình, đôi khi bạn phải chấp nhận đứng một mình.

Trưởng thành là khi bạn hiểu rằng: có những nguyên tắc trừu tượng đúng và tốt đơn giản vì nó đúng và tốt. Giống như cách một thiếu niên nhận ra thế giới không chỉ xoay quanh niềm vui hay nỗi đau cá nhân, người lớn nhận ra thế giới còn vượt ra cả việc liên tục mặc cả để được công nhận, được đồng ý, được thỏa mãn. Người trưởng thành làm điều đúng đắn, chỉ vì nó là điều đúng đắn. Hết chuyện.

Một thiếu niên sẽ nói rằng cô ấy coi trọng sự trung thực vì cô đã học được rằng nói vậy sẽ mang lại kết quả tốt. Nhưng khi đối mặt với những cuộc trò chuyện khó khăn, cô ấy sẽ nói dối trắng trợn, phóng đại sự thật, và không dám đứng lên bảo vệ giá trị của chính mình.

Một thiếu niên sẽ nói rằng cậu ấy yêu bạn. Nhưng khái niệm tình yêu của cậu ta là việc mình nhận được thứ gì đó đổi lại (thường là tình dục), rằng tình yêu giống như một cái chợ trao đổi cảm xúc, nơi hai người mang đến tất cả những gì mình có để mặc cả với nhau cho “một thỏa thuận tốt”.

Một thiếu niên sẽ nói rằng cô ấy hào phóng. Nhưng khi cô ấy giúp đỡ hay tặng quà, đó luôn là sự hào phóng có điều kiện, kèm theo một kỳ vọng ngầm rằng rồi sẽ nhận lại được điều gì đó trong tương lai.

Còn người trưởng thành sẽ trung thực đơn giản vì trung thực quan trọng hơn khoái lạc hay đau đớn. Trung thực quan trọng hơn việc đạt được điều mình muốn hay hoàn thành một mục tiêu nào đó. Trung thực tự thân đã là điều đúng đắn và có giá trị.

Người trưởng thành sẽ yêu một cách tự do, không mong cầu được đáp lại, bởi vì họ hiểu rằng đó là cách duy nhất khiến tình yêu trở nên chân thật. Người trưởng thành sẽ cho đi mà không mong đợi, không tìm kiếm điều gì đổi lại, vì họ hiểu rằng nếu kỳ vọng nhận lại thì món quà đó đã không còn là “cho đi” nữa.

Vậy nên đứa trẻ nhỏ ăn trộm kem vì nó cảm thấy thích, hoàn toàn không ý thức được về hậu quả. Đứa trẻ lớn hơn ngăn mình khỏi hành vi đó vì biết rằng hậu quả về sau sẽ tệ hơn. Nhưng quyết định đó thực chất là một sự mặc cả với bản thân trong tương lai: “Tôi sẽ từ bỏ một chút khoái cảm bây giờ để tránh bị tổn thương nhiều hơn sau này.” Còn chỉ có người trưởng thành mới không ăn trộm đơn giản vì biết rằng ăn trộm là sai. Và nếu họ có ăn trộm – dù không ai phát hiện ra – thì chính họ cũng sẽ cảm thấy tồi tệ về bản thân mình.

Tôi biết bạn đang nghĩ gì: “Trời ơi Mark, theo định nghĩa của ông thì hầu hết mọi người trên đời này toàn là mấy đứa tuổi teen não ngắn, hoặc tệ hơn nữa là mấy đứa trẻ con khổng lồ.”

Thì… ừ đấy. Bạn có nói chuyện với con người nào gần đây không? Nhìn chung thì… họ cũng hơi tệ thật.

Một sự thật buồn: rất ít người thật sự chạm được tới sự trưởng thành. Và càng ít người có thể duy trì nó lâu dài. Tại sao lại như vậy?

Khi chúng ta còn bé, cách duy nhất để vượt qua được hệ thống giá trị kiểu “khoái lạc với đau đớn” (kiểu như “kem là tốt”, “bếp nóng là xấu”) là trải nghiệm chính những giá trị đó và nhận ra cách chúng phản bội mình. Chúng ta ăn trộm kem, mẹ nổi giận và phạt. Bỗng nhiên, “kem là tốt” không còn đơn giản như trước nữa, còn có cả đống yếu tố khác cần cân nhắc. Tôi thích kem. Tôi cũng yêu mẹ. Nhưng nếu lấy kem, mẹ sẽ buồn. Vậy phải làm gì? Cuối cùng, đứa trẻ buộc phải đối mặt với sự thật rằng việc theo đuổi khoái lạc và né tránh đau đớn có thể dẫn đến những hệ quả không lường trước.

Về bản chất, đó chính là vai trò cốt lõi của việc nuôi dạy con cái trong giai đoạn đầu đời: thiết lập những hệ quả phù hợp cho hành vi mang tính khoái lạc – đau đớn của trẻ. Ăn trộm kem? Bị phạt. Ngồi im lặng trong nhà hàng? Được thưởng. Bạn đang, theo đúng nghĩa đen, dạy cho trẻ hiểu rằng cuộc sống phức tạp hơn nhiều so với chỉ việc đuổi theo những gì “thích” và chạy trốn những gì “khó chịu.”

Khi cha mẹ không dạy con nhận biết hệ quả từ hành vi của mình, họ thất bại ở cấp độ nền tảng nhất. Bởi vì khi đứa trẻ lớn lên, chúng sẽ phải trải qua một cú sốc: thế giới không vận hành theo ý muốn của chúng. Và cú sốc đó sẽ đau đớn gấp nhiều lần so với việc nếu chúng học được bài học ấy từ sớm. Không chỉ thế, việc phải học bài học đó ở độ tuổi muộn hơn còn khiến trẻ bị xã hội “trừng phạt”. 

Không ai muốn chơi với một đứa ích kỷ và hỗn láo. Không ai muốn làm việc với người không biết để ý đến cảm xúc người khác hoặc không tôn trọng quy tắc. Đứa trẻ không được dạy dỗ đúng cách sẽ bị gạt ra khỏi xã hội, bị chế giễu vì hành vi của mình, và điều đó lại kéo theo nhiều đau khổ hơn nữa.

Cha mẹ cũng có thể làm hư con theo một cách khác: lạm dụng chúng. Một đứa trẻ bị lạm dụng cũng không phát triển vượt ra khỏi hệ giá trị dựa trên khoái lạc/đau đớn bởi vì hình phạt mà chúng nhận không theo bất kỳ quy luật hợp lý nào và không củng cố những giá trị sâu sắc, có suy nghĩ hơn. Nó chỉ đơn thuần là ngẫu nhiên và tàn nhẫn. Lấy trộm kem đôi khi dẫn đến cơn đau dữ dội. Những lúc khác lại không có gì xảy ra. Do đó, không có bài học nào được rút ra. Không hình thành giá trị nào cao hơn. Và đứa trẻ không bao giờ học được cách kiểm soát hành vi của chính mình. Đây là lý do tại sao những đứa trẻ bị lạm dụng và những đứa trẻ bị bỏ mặc thường gặp phải những vấn đề giống nhau khi trưởng thành: chúng vẫn mắc kẹt trong hệ thống giá trị thời thơ ấu.

Tệ hơn nữa, nếu sự ngược đãi đủ nghiêm trọng (hoặc nếu đứa trẻ đặc biệt nhạy cảm), thì nỗi đau liên tục này có thể ăn sâu vào tâm lý của chúng về sau. Sự tồn tại hằng ngày bình thường của chúng sẽ ở trong trạng thái mất lòng tin và sợ hãi, và chúng sẽ cưỡng chế tìm kiếm khoái lạc để xoa dịu nỗi đau bên trong đó. Đây chính là nơi mà chứng nghiện và hành vi cưỡng bách được sinh ra. Rượu, tình dục, ma túy, cờ bạc, Instagram - khi chúng lớn lên, chúng sẽ bị cuốn vào những hoạt động này một cách cưỡng bách bởi vì nó cho phép chúng phân tâm khỏi chính bản thân mình, tạm thời quên đi mình là ai và mình đang cảm thấy như thế nào.

Nghiêm trọng hơn nữa, nhiều đứa trẻ bị ngược đãi sẽ vô thức tìm kiếm sự ngược đãi thêm nữa trong các mối quan hệ khi trưởng thành, đơn giản vì ngược đãi là điều duy nhất khiến chúng cảm thấy hợp lý. Nó trở thành một bản sắc đối với chúng. Chúng cần nó để cảm thấy trọn vẹn.

Mọi người bị mắc kẹt ở giai đoạn giá trị vị thành niên thứ hai cũng vì những lý do tương tự, mặc dù hậu quả ít nghiêm trọng hơn. Một số người cực kỳ giỏi trong “trò chơi mặc cả”. Họ cuốn hút và có sức thuyết phục. Họ có khả năng tự nhiên trong việc cảm nhận người khác mong đợi điều gì ở họ và họ rất thành thạo trong việc nhập vai để đáp ứng điều đó. Nói thẳng ra: họ quá giỏi trong việc thao túng người khác để đạt được thứ mình muốn. Và bởi vì sự thao túng của họ hiếm khi thất bại một cách đáng kể, họ bắt đầu tin rằng đó đơn giản là cách cả thế giới vận hành. Ai cũng như vậy. Ai cũng thao túng và kiểm soát. Tình yêu là thứ nhảm nhí. Niềm tin là dấu hiệu của sự yếu đuối.

Mọi người bị mắc kẹt ở giai đoạn giá trị vị thành niên thứ hai cũng vì những lý do tương tự, mặc dù hậu quả ít nghiêm trọng hơn. Một số người cực kỳ giỏi trong “trò chơi mặc cả”. Họ cuốn hút và có sức thuyết phục. Họ có khả năng tự nhiên trong việc cảm nhận người khác mong đợi điều gì ở họ và họ rất thành thạo trong việc nhập vai để đáp ứng điều đó. Nói thẳng ra: họ quá giỏi trong việc thao túng người khác để đạt được thứ mình muốn. Và bởi vì sự thao túng của họ hiếm khi thất bại một cách đáng kể, họ bắt đầu tin rằng đó đơn giản là cách cả thế giới vận hành. Ai cũng như vậy. Ai cũng thao túng và kiểm soát. Tình yêu là thứ nhảm nhí. Niềm tin là dấu hiệu của sự yếu đuối.

Điều này đòi hỏi những bậc cha mẹ và giáo viên tốt không để bản thân họ bị cuốn vào những cuộc mặc cả của lứa tuổi vị thành niên. Đó là trách nhiệm của họ trong việc chỉ ra cho thanh thiếu niên thấy rằng kiểu hành vi này là một vòng luẩn quẩn không bao giờ dừng lại, rằng bạn chỉ có thể nhận được từng ấy từ thế giới nếu cứ tiếp tục mặc cả với nó, rằng những điều duy nhất trong cuộc sống thực sự có giá trị và ý nghĩa là những thứ đạt được mà không có điều kiện, không có sự trao đổi. Cách tốt nhất để làm điều này là làm gương. Cách tốt nhất để dạy một thanh thiếu niên biết tin tưởng là hãy tin tưởng họ. Cách tốt nhất để dạy một thanh thiếu niên biết tôn trọng là hãy tôn trọng họ. Cách tốt nhất để dạy ai đó biết yêu là hãy yêu thương họ.

Khi cha mẹ và giáo viên không làm được điều này, đó thường là vì chính họ cũng bị mắc kẹt ở cấp độ đánh giá giá trị kiểu vị thành niên. Họ cũng nhìn thế giới theo lối giao dịch. Họ cũng mặc cả tình yêu lấy tình dục, lòng trung thành lấy sự quan tâm, sự tôn trọng lấy sự vâng lời. Trên thực tế, họ có thể đang mặc cả với chính con cái mình để lấy sự yêu thương, tình cảm, hoặc sự tôn trọng. Họ nghĩ điều đó là bình thường, nên đứa trẻ cũng lớn lên với suy nghĩ rằng điều đó là bình thường. Và mối quan hệ cha mẹ/con cái đầy hời hợt, tồi tệ và mang tính giao dịch đó rồi sẽ được lặp lại khi đứa trẻ bắt đầu hình thành các mối quan hệ tình cảm.

Một số thanh thiếu niên bị mắc kẹt ở giai đoạn thứ hai vì cùng lý do với những người bị mắc kẹt ở giai đoạn đầu: sự ngược đãi và sang chấn. Nạn nhân của bạo lực học đường là một ví dụ đặc biệt đáng chú ý. Một người từng bị bắt nạt trong những năm tháng tuổi nhỏ sẽ bước vào đời với sự hiểu ngầm rằng sẽ không ai thích hay tôn trọng họ một cách vô điều kiện, rằng mọi sự quan tâm đều phải được giành lấy một cách khó khăn thông qua một chuỗi các cuộc hội thoại được luyện tập trước và những hành vi được lập trình sẵn. Bạn phải ăn mặc theo một cách nào đó. Bạn phải nói chuyện theo một cách nào đó. Bạn phải hành xử theo một cách nào đó. Nếu không thì…

Khi trưởng thành, họ sẽ bước đi trong thế giới với giả định rằng mọi mối quan hệ giữa con người với nhau đều là những cuộc trao đổi qua lại không hồi kết. Rằng sự thân mật không gì hơn là cảm giác quen biết giả tạo vì lợi ích chung của cả hai bên. Một lần nữa, điều này là vì trong thế giới mang tính giao dịch của trường trung học, người này đã bị đối xử tệ bạc và lạm dụng vì thực hiện những giao dịch đó một cách kém hiệu quả. Họ không ăn mặc đúng chuẩn. Họ không phải là “đứa trẻ ngầu”. Họ học kém hoặc có khuyết tật trong học tập hoặc trông gầy gò và vụng về.

Kết quả là họ bị trừng phạt về mặt tâm lý suốt hàng chục năm, khi họ sống phần còn lại của đời mình trong nỗi sợ thường trực rằng sẽ lại làm hỏng một mối quan hệ mang tính giao dịch. Và thay vì nhận ra rằng vấn đề nằm ở chính cách tiếp cận mang tính giao dịch với thế giới, họ lại cho rằng vấn đề là ở chỗ họ đã mất quá nhiều thời gian để thực hiện các giao dịch đó cho đúng cách.

Có lẽ nói Marilyn Manson đã cứu mạng tôi thì hơi cường điệu. Nhưng có thể ông đã cứu lấy sự trưởng thành của tôi. Khi tôi 13 tuổi, tôi bị đuổi khỏi trường và gần như mất hết bạn bè. Vài tháng sau đó, bố mẹ tôi ly dị, và không lâu sau, anh trai tôi dọn ra khỏi nhà. Để đưa tôi tránh xa những ảnh hưởng xấu xung quanh, bố mẹ đã gửi tôi đến một trường Công giáo ở vùng ngoại ô Texas, nơi tôi không quen biết ai cả. Tôi là một đứa mê công nghệ, không giỏi thể thao, theo thuyết vô thần, đang sống trong một bang tôn thờ bóng bầu dục và Chúa Jesus - theo đúng thứ tự đó.

Một thời gian đầu thực sự không dễ dàng. Tôi bị xô vào tủ đồ. Bị cười nhạo trên sân bóng. Phải mất gần hai năm tôi mới kết được vài người bạn. Mọi thứ thật tệ. Tôi cảm thấy mình bị thôi thúc phải cố gắng hòa nhập, phải chấp nhận cái kiểu giao tiếp mang tính trao đổi trong đời sống xã hội cấp ba, phải “giả vờ để tồn tại.” Nhưng đồng thời, chính những hành vi mà mọi người mong đợi ở tôi lại là những điều tôi ghét cay ghét đắng.

Marilyn Manson đã trở thành nguồn cảm hứng cho tôi vào khoảng thời gian đó, vì qua âm nhạc và những cuộc phỏng vấn của ông, ông luôn mạnh mẽ truyền đi thông điệp về sức mạnh nội tại - đặc biệt là với những thiếu niên vỡ mộng như tôi. Chính ông là người đầu tiên gợi ý rằng tôi có quyền quyết định điều gì là "ngầu" và điều gì không. Rằng người ta chế giễu những kẻ khác biệt là vì họ sợ bản thân mình không thể khác biệt. Và rằng dám không hòa nhập, dám trao cho mình quyền được trở thành con người mình muốn - chính điều đó mới giúp người khác dám làm điều tương tự.

Ngày nay, Marilyn thường được người ta nhớ đến với lớp trang điểm lòe loẹt và những bộ đồ sốc nổi trên sân khấu. Nhưng ít ai nhận ra ông từng đồng cảm sâu sắc với những thanh thiếu niên sống ở vùng ngoại ô, bị cô lập trong thập niên 90. Lý do khiến ông gây sốc không chỉ bởi những màn trình diễn quái dị, mà còn vì những cuộc phỏng vấn thông minh, sâu sắc của mình. Bởi vì đằng sau sự điên loạn ấy luôn có một thông điệp: rằng bạn không nhất thiết phải tham gia vào trò chơi trao đổi của xã hội nếu bạn không muốn. Bạn luôn có quyền lựa chọn. Và không chỉ là quyền lựa chọn, mà là trách nhiệm. Bạn bắt buộc phải lựa chọn mình sẽ trở thành ai, dù bạn có nhận ra điều đó hay không.

Chỉ còn lại một câu hỏi: Bạn có đủ can đảm để làm điều đó không? Bạn có đủ can đảm để trở thành một người trưởng thành không? Bạn có đủ can đảm để tự mình quyết định giá trị sống của mình là gì không?

Vấn đề khi viết về bất kỳ hệ thống phân cấp nào kiểu này là mỗi độc giả đều có xu hướng ngay lập tức tưởng tượng mình đang đứng trên bậc cao nhất, thầm cảm thấy hài lòng khi phán xét đám đông tội nghiệp mắc kẹt ở những bậc thấp hơn.

Sự thật là: nếu bạn đang đọc những dòng này, rất có thể phần lớn hệ giá trị của bạn vẫn còn nằm ở giai đoạn khoái lạc/đau đớn hoặc giao dịch. Tôi biết điều này đơn giản vì phần lớn dân số cũng đang loay hoay ở hai giai đoạn này trong hầu hết thời gian (bao gồm cả tôi). Và hãy thành thật mà nói: đây là một trang web phát triển bản thân - bạn sẽ không đến đây nếu mọi thứ trong cuộc sống bạn đều đang ổn cả.

Hơn nữa, những giá trị ở cấp độ cao hơn - cấp độ “người trưởng thành” chính là định nghĩa cho điều mà chúng ta coi là cao quý và đáng ngưỡng mộ. Đó là vị CEO đứng ra nhận lỗi thay cho nhân viên mình. Là cô giáo hy sinh kỳ nghỉ để kèm thêm cho một học sinh đang học đuối. Là người bạn dám mạo hiểm cả tình bạn để nói với bạn rằng chuyện tiệc tùng của bạn đã vượt khỏi tầm kiểm soát.

Chúng ta ai cũng biết và ngưỡng mộ những câu chuyện như vậy. Và lý do chúng ta biết đến và ngưỡng mộ chúng là bởi vì chúng hiếm gặp. Bởi vì chính chúng ta, hầu hết thời gian, cũng hiếm khi làm được những điều đó. Phần lớn chúng ta, phần lớn thời gian, đều bị mắc kẹt ở cấp độ mặc cả, tự hỏi, "Ừ thì… nhưng mình được gì từ chuyện này?" — hoặc tệ hơn, vẫn còn ở cấp độ khoái lạc trẻ con, hét lên "ĐƯA ĐÂY, TÔI MUỐN CÁI ĐÓ!"

Sự thật là, rất khó để nhận biết hệ giá trị của chúng ta đang ở cấp độ nào. Bởi vì chúng ta tự kể cho mình đủ kiểu câu chuyện phức tạp để biện minh cho những gì mình muốn. Một người nghiện cờ bạc sẽ cưỡng chế theo đuổi cảm giác hồi hộp khi thắng thua tiền bạc, nhưng trong đầu anh ta, anh ta đã tự vẽ nên một câu chuyện thuyết phục rằng mình sẽ thắng lại tất cả và chứng minh với mọi người rằng mình không phải là kẻ thất bại (kiểu mặc cả vị thành niên), hoặc rằng anh ta đang làm tất cả vì gia đình (kiểu đạo đức của người trưởng thành).

Tất nhiên, tất cả đều là nhảm nhí. Anh ta đơn giản là không thể kiểm soát bản thân mình.

Rõ ràng là, chúng ta không thể tin vào cách mình lý giải hành vi của chính mình. Có một “núi” bằng chứng tâm lý cho thấy điều này: chúng ta cảm nhận điều gì đó trước, rồi sau đó mới tìm cách biện minh bằng một câu chuyện nào đó mà ta kể cho chính mình nghe. Và câu chuyện ấy thường cực kỳ thiên vị, thậm chí phóng đại mức độ cao quý và vị tha của bản thân.

Vì thế, chúng ta cần học cách nghi ngờ những suy nghĩ của mình. Chúng ta phải biết hoài nghi với cách mình diễn giải hành vi. Thay vào đó, chúng ta phải tập trung vào hành vi thực tế.

Vì vậy, cách duy nhất để hiểu rõ giá trị sống của bạn, để thực sự biết mình trân trọng điều gì và không trân trọng điều gì, chính là quan sát hành vi của bản thân.

Nếu bạn nói rằng mình muốn quay lại trường học để lấy bằng, nhưng đã 12 năm trôi qua và bạn đang dùng tới cái lý do thứ 57, thì không, bạn thực sự không muốn quay lại trường. Bạn chỉ muốn có cảm giác là mình muốn quay lại. Và đó là hai điều hoàn toàn khác nhau.

Nếu bạn nói rằng mình coi trọng sự trung thực trong mối quan hệ hơn tất cả, nhưng lại thường xuyên che giấu hành vi của mình với bạn đời, luôn nghi ngờ động cơ và nơi họ đã đến, và lén xem tin nhắn của họ khi họ ngủ, thì không, bạn không thực sự coi trọng sự trung thực. Bạn nói vậy chỉ để biện minh cho những giá trị ở cấp thấp hơn.

Rất có thể bạn hành xử theo các giá trị cấp cao ở một số lĩnh vực, nhưng lại không làm được điều đó ở những lĩnh vực khác. Có người là bạn bè tuyệt vời nhưng lại là cha mẹ tệ hại. Có người là cha mẹ mẫu mực nhưng lại là nhân viên tồi. Có người thì đơn giản là rất tệ trong mọi mối quan hệ, nhưng… chết tiệt, họ làm việc cực kỳ năng suất.

Tất cả chúng ta đều có những vùng trưởng thành và chưa trưởng thành trong cuộc sống.

Phần lớn những vấn đề cảm xúc cứ lặp đi lặp lại mà con người thường gặp đều bắt nguồn từ việc họ đang bám víu vào các hệ giá trị cấp 1 hoặc cấp 2, mặc dù rõ ràng chúng không còn hiệu quả.

Một người mẹ thường xuyên cãi nhau với con chỉ vì chúng không gọi điện cho bà đủ thường xuyên - đó là biểu hiện của cách tiếp cận mang tính giao dịch đối với tình yêu: suy nghĩ rằng tình yêu có thể được định lượng và đo đếm.

Một người bạn hay nói dối trắng với bạn có thể làm vậy vì anh ta không muốn mạo hiểm làm mất đi điều gì đó mà anh ta đang nhận được từ bạn.

Một đồng nghiệp ăn cắp thành quả của bạn rồi nhận là của mình, đó là biểu hiện của ham muốn khoái lạc mang tính cưỡng chế (trong trường hợp này là khoái lạc từ thành công).

Cách duy nhất để làm rõ các giá trị sống của chính mình là học cách quan sát hành vi của bản thân một cách vô tư, như thể bạn là một người ngoài đứng xem:

• Những hành động liên tục gây hại cho bản thân hoặc người khác, mà bạn thường xuyên tìm cách biện minh hoặc phải nói dối để che giấu, rất có thể xuất phát từ các giá trị thấp, bị chi phối bởi khoái lạc/đau đớn mang tính cưỡng chế. Việc nói dối về bản chất là hành vi ích kỷ, được dùng để dọn đường cho những ham muốn ích kỷ nhất của chúng ta. Ví dụ: nếu tôi nói dối vợ về việc tối qua tôi đã ở đâu, thì điều đó, theo định nghĩa, chứng tỏ tôi đang hành động một cách ích kỷ và thiếu kiểm soát. Nói chung, càng nói dối nhiều, khả năng cao bạn càng hành động một cách cưỡng chế.
• Những hành động được tính toán trước với mục đích tạo ra một kết quả nào đó từ người khác hoặc từ hoàn cảnh, phản ánh các giá trị mang tính giao dịch/mặc cả. Có sự khác biệt giữa việc bạn nói với ai đó rằng bạn thích họ vì bạn nghĩ đó là điều họ muốn nghe, và việc bạn nói rằng bạn thích họ chỉ đơn giản vì bạn muốn thể hiện cảm xúc chân thật của mình. Cái sau là trung thực. Cái trước là thao túng. Và với nhiều người, ranh giới giữa hai điều này rất mờ nhạt.
• Những hành động được thúc đẩy bởi các nguyên tắc đạo đức sâu sắc, mà bạn sẵn sàng chịu khổ vì nó, bởi bạn tin rằng chúng đúng trong mọi hoàn cảnh, bất kể kết quả cá nhân là gì, thì đó chính là biểu hiện của những giá trị cấp cao - giá trị của người trưởng thành.

Đây là những điều bạn chỉ có thể hiểu rõ về bản thân khi bạn không chỉ đặt câu hỏi về hành động của mình, mà còn về cách bạn diễn giải các hành động đó. Bạn phải thật sự ngồi lại và suy nghĩ một cách phản biện về chính mình, về những điều bạn đã chọn để quan tâm, không phải qua lời nói, mà qua hành động.

Rốt cuộc, đây chính là ý nghĩa của cụm từ "biết mình là ai" - tức là hiểu rõ giá trị sống của bản thân, hiểu rõ hành vi của mình và động cơ đằng sau chúng, hiểu mình đang vận hành ở cấp độ trưởng thành nào.

Mỗi khi bạn trò chuyện với một nhà trị liệu, một huấn luyện viên hay một người bạn đáng tin cậy, thì đây chính là quá trình đang diễn ra. Bạn mô tả những hành động của mình và cách bạn lý giải chúng. Với sự hỗ trợ có định hướng từ người kia, bạn cùng họ xem xét liệu cách bạn hiểu về hành vi của mình có thực sự hợp lý không. Hay bạn chỉ đang tự dối mình? Hành vi của bạn có phản ánh đúng những điều bạn cho là quan trọng không? Nếu không, thì khoảng cách đó nằm ở đâu? 

Chính quá trình điều chỉnh cách hiểu về bản thân sao cho khớp với hành vi thực tế mới là điều giúp bạn làm chủ được cuộc sống và hành động của mình. Chính sự đồng nhất này sẽ mang lại cho bạn cảm giác có ý nghĩa và mãn nguyện trong cuộc sống. Chính sự đồng nhất này giúp bạn trưởng thành.

Bước 1: Thất bại

Rất có thể, nếu bạn đang đọc những dòng này và vẫn đang xoay vòng cuộc sống của mình quanh các giá trị khoái lạc/đau đớn hoặc các giá trị dựa trên giao dịch/quy tắc, thì bạn cũng chẳng cần tôi phải giải thích vì sao những thứ đó gây ra vấn đề - cuộc đời bạn có lẽ đã rối như bòng bong rồi.

Nhưng… phòng khi bạn vẫn cần, thì đây:

• Các giá trị khoái lạc/đau đớn không hiệu quả vì khoái lạc và đau đớn là những chỉ báo tệ hại về sức khỏe, sự phát triển và hạnh phúc trong dài hạn. Ừ thì, chạm vào bếp nóng đúng là đau thật và bạn không nên làm lại. Nhưng còn nói dối bạn bè thì sao? Hay dậy sớm đi làm? Hoặc, như… đừng dùng heroin? Đó chỉ là vài ví dụ trong hàng triệu thứ mà nếu bạn cứ theo đuổi giá trị “cái gì vui thì làm, cái gì đau thì né” thì bạn sẽ lạc lối.
• Các giá trị dựa trên giao dịch/quy tắc sẽ tước đi khỏi bạn sự tin tưởng, thân mật và tình yêu - những thứ cần thiết để bạn là một con người ổn định về cảm xúc và hạnh phúc lâu dài. Vì nếu bạn nhìn mọi mối quan hệ và hành động như một phương tiện để đạt được điều gì đó, bạn sẽ luôn nghi ngờ rằng mọi thứ xảy ra, và mọi điều người khác làm cho bạn, đều có động cơ ngầm.

Trước khi bạn có thể vượt qua và học được điều gì đó từ những hệ thống giá trị sai lầm này, bạn phải trải qua nỗi đau khi chúng thất bại. Điều đó có nghĩa là: Không chối bỏ rằng chúng đang thất bại. Không né tránh nỗi đau từ thất bại đó. Mà phải đối diện trực tiếp với nó, và thừa nhận điều hiển nhiên: Bạn đã làm sai, và chắc chắn phải có một cách tốt hơn.

Bước 2: Có “da thịt” trong cuộc chơi

Những người vận hành theo hệ giá trị trẻ con kiểu khoái lạc/đau đớn thường lấy cảm xúc để đo giá trị bản thân: khi họ thấy vui, họ thấy mình tốt; khi họ buồn, họ thấy mình tệ. Vì thế, khi một người ở cấp độ này mắc sai lầm lớn, phản ứng đầu tiên thường sẽ là: “Tôi là một kẻ tệ hại. Tôi là đồ bỏ đi. Tôi đã nghĩ cái quái gì thế?” 

Đây là điều gây hại. Nó có thể khiến vấn đề trầm trọng hơn. Vấn đề không nằm ở con người bạn. Vấn đề nằm ở những gì bạn chọn để coi trọng, cách bạn nhìn thế giới, và cách bạn nghĩ nó vận hành. Không có gì sai khi tìm kiếm niềm vui. Và đau đớn cũng không nhất thiết là sai. Chính lý do khiến khoái lạc hay đau đớn xảy ra mới là thứ quyết định nó đúng hay sai.

Việc nhận ra sự thật này chính là cú hích nhẹ đẩy hệ giá trị của bạn sang cấp độ trưởng thành hơn: cấp độ giao dịch/thương lượng. Bạn không mắc sai lầm chỉ vì bạn gây ra đau đớn. Bạn mắc sai lầm vì bạn gây ra đau đớn với lý do tồi tệ. Ví dụ, lý do khiến việc một tài xế say rượu gây tai nạn trở nên vô đạo đức không chỉ vì có người bị thương, mà vì người lái xe say chịu trách nhiệm nhiều hơn người còn lại, nghĩa là “giao dịch” không công bằng. 

Nhiều người cố “sửa chữa” những người đang mắc kẹt trong hệ giá trị khoái lạc/đau đớn bằng cách ép họ nhảy cóc lên thẳng mức trưởng thành. Họ muốn dạy người nghiện rượu về đức tính trung thực. Họ muốn thuyết phục kẻ bạo lực về tầm quan trọng của sự rộng lượng và kiên nhẫn. 

Nhưng… không thể làm vậy. Bạn không thể nhảy cóc các giai đoạn. Nó giống như bỏ qua đại số và nhảy thẳng sang giải tích vậy. Bạn không thể từ một đứa trẻ nhảy ngay thành người trưởng thành mà không đi qua tuổi dậy thì.

Những người mắc kẹt trong hành vi cưỡng chế cần học cách nhìn sự việc qua lăng kính giao dịch trước tiên. Nghiện rượu không xấu vì cơ thể bạn là đền thờ thiêng liêng hay vì tự làm đau bản thân là sai về bản chất - đó là hệ giá trị của người trưởng thành.

Không, nghiện rượu là xấu vì nó là một cuộc trao đổi tồi tệ. Nó làm tổn thương người khác. Những người không đáng bị tổn thương. Những người bạn yêu thương và muốn bảo vệ. Nó phá hỏng những kế hoạch khác trong cuộc sống. Nó tàn phá gia đình, tài chính, và lòng chung thủy. Nó giống như đánh đổi cả một ngọn núi chỉ để lấy một mô đất.

Những người nghiện và tội phạm thường vượt qua được tình trạng của mình bằng cách bám vào một giá trị mang tính giao dịch. Với một số người, giá trị đó là tôn giáo. Nhưng với đa số, đó thường là một người thân yêu. Tôi từng nói chuyện với một người từng nghiện ma túy, anh ấy bảo rằng điều duy nhất giúp anh ấy vượt qua là con gái mình. Anh không quan tâm đến bản thân. Nhưng ý nghĩ rằng con bé sẽ mất đi cơ hội có một người cha, dù con chẳng làm gì sai cả, đã khiến anh gục ngã và cuối cùng thì cai nghiện thành công.

Người nghiện thường nói về việc “chạm đáy”. Chạm đáy là một nơi tàn khốc đến mức, đau đớn đến mức, họ không còn có thể né tránh sự thật rằng hành vi của họ đang phá hủy cuộc đời mình và của người khác. Chỉ khi trải nghiệm sự thật đau đớn đó, người nghiện mới đối mặt được với bản chất giao dịch của cuộc sống: Mỗi lựa chọn đều kéo theo hậu quả, không chỉ với “phiên bản tương lai” của bản thân, mà còn với người khác. Và những hậu quả ấy cần được quản lý.

Chúng ta vượt qua hệ giá trị trẻ con khi nhận ra rằng mình có “da thịt” trong cuộc chơi - rằng hành động của mình có hệ quả vượt ra ngoài bản thân hiện tại.

Đó là lý do nghiên cứu phát hiện ra rằng cách hiệu quả nhất để phá bỏ một thói quen xấu là - bạn đoán đúng rồi đấy - đưa nó vào “giao dịch”. Hãy thử cách này: viết cho người bạn thân nhất của bạn một tấm séc trị giá 3.000 đô, và bảo rằng nếu bạn hút một điếu thuốc nào nữa, họ có thể đem nó đi lĩnh tiền. Hiệu quả của cách này sẽ khiến bạn ngạc nhiên đấy. Tạo ra hậu quả cho bản thân. Tạo ra trách nhiệm.

Bước 3: Sẵn sàng chết vì một điều gì đó

Việc thiết lập được nền tảng vững chắc trên các giá trị mang tính giao dịch/thỏa thuận sẽ khiến bạn trở thành một con người có khả năng vận hành trong xã hội. Nhưng nó sẽ không khiến bạn trở thành một người trưởng thành thực sự. Bạn vẫn sẽ chịu đựng những mối quan hệ độc hại dựa trên giao dịch, và rơi vào khủng hoảng ý nghĩa trong cuộc sống hằng ngày.

Sự khác biệt cốt lõi giữa một thiếu niên và một người trưởng thành là: Thiếu niên sợ phải làm bất cứ điều gì trừ khi họ cảm thấy chắc chắn rằng mình sẽ nhận được thứ gì đó xứng đáng từ nó.

• Họ không muốn mạo hiểm nghỉ việc trừ khi chắc chắn rằng mình sẽ hạnh phúc hơn ở nơi khác.
• Họ không muốn thổ lộ tình cảm trừ khi đảm bảo rằng mối quan hệ đó sẽ thành công và thỏa mãn. 
• Họ không muốn chia sẻ ý tưởng trừ khi biết chắc rằng mình sẽ nhận được sự tán dương từ người khác.

Đối với một thiếu niên, cảm giác của họ về chính mình được xác định bởi mức độ thành công trong việc thương lượng với thế giới. Và nếu họ thất bại trong việc thương lượng với thế giới, thì họ sẽ đổ lỗi cho bản thân. Chính vì vậy, thiếu niên sợ hãi tột độ trước sự từ chối hay thất bại. Với họ, thất bại hoặc bị từ chối giống như một cái chết, bởi vì mọi điều họ mong muốn từ thế giới, mọi ý nghĩa, mọi mục đích - sẽ bị từ chối hoàn toàn.

Chính sự sẵn sàng “chết” này mới dẫn đến sự trưởng thành. Trưởng thành xảy ra khi một người nhận ra rằng cách duy nhất để vượt qua khổ đau là không bị lay động bởi nó. Trưởng thành xảy ra khi một người nhận ra rằng chịu đựng vì lý do đúng đắn thì tốt hơn là tận hưởng vì lý do sai lầm. Trưởng thành xảy ra khi một người hiểu rằng thà yêu và mất còn hơn là không bao giờ được yêu. 

• Một người trưởng thành nhìn vào sự thay đổi nghề nghiệp và nói: “Tôi thà chết còn hơn sống như một cái xác biết đi, lầm lũi trải qua một cuộc đời không thuộc về mình.” - và anh ấy nghỉ việc.
• Một người trưởng thành nhìn vào người mà họ đã phải lòng và nói: “Tôi thà chết còn hơn phải giấu trái tim mình khỏi thế giới.” - và cô ấy cất lời.
• Một người trưởng thành nhìn vào những ý tưởng của bản thân và nói: “Tôi thà chết còn hơn kìm nén tài năng và tiềm năng của mình.” - và rồi cô ấy hành động.

Một người trưởng thành chấp nhận rằng có những cách sống còn tệ hơn là không sống. Và chính vì họ nhận ra điều đó, họ có thể hành động đầy can đảm dù đối mặt với sự xấu hổ hay sợ hãi.

Trong cuốn “Nghệ Thuật Tinh Tế Của Việc Đếch Quan Tâm”, tôi kể lại nhiều trải nghiệm đau đớn và chấn thương từ thời niên thiếu: gia đình tan vỡ, bị xã hội từ chối, mất mối tình đầu, và cái chết của một người bạn.

Vì đã chịu quá nhiều tổn thương trong các mối quan hệ khi còn trẻ, nên trong suốt thời thanh niên, tôi tiếp cận các mối quan hệ theo cách máy móc và tính toán: Tôi đọc sách về giao tiếp và học cách trình bày bản thân sao cho giảm thiểu nguy cơ bị từ chối, làm sao để có nhiều ảnh hưởng hơn lên cách người khác nhìn nhận tôi. Tôi theo đuổi tình cảm một cách không ngừng nghỉ, cố gắng lấp đầy nỗi đau cảm xúc bằng những mối quan hệ hời hợt và vô nghĩa. Trong nhiều năm liền, tôi nhìn các mối quan hệ bạn bè như một phương tiện để đạt được lợi ích: Tôi làm điều này cho người khác để đổi lại một điều gì đó. Và ngay khi mối quan hệ đó gây ra đau đớn, tôi sẽ tìm cách thoát ra khỏi nó.

Tôi đã rất “thành công” với kiểu sống này trong nhiều năm. Tôi đã tạo ra rồi chạy trốn - thực sự là đi du lịch khắp thế giới để trốn khỏi khỏi hàng chục mối quan hệ với những người vốn dĩ rất tốt, thậm chí một số người thực sự quan tâm đến tôi, nhưng tôi không đủ trưởng thành để đáp lại họ. 

Nhưng sự chạy trốn đó lại là một “giải pháp” đau đớn không kém vấn đề ban đầu. Thứ duy nhất đau đớn hơn việc mất đi một mối quan hệ có ý nghĩa là không có nổi một mối quan hệ có ý nghĩa nào cả. Và rồi dần dần, tôi bắt đầu nhận ra một điều: Hạnh phúc không phải là mục tiêu, đau đớn mới là điều cần hướng tới. Cũng giống như việc đấu tranh và thử thách trong công việc khiến cho thành tựu trở nên đáng giá hơn, sự sẵn sàng đối mặt với nỗi đau và sự khó chịu mới chính là thứ làm cho các mối quan hệ trở nên có ý nghĩa chứ không phải là sự hấp dẫn, hứng thú hay cảm giác thỏa mãn. 

Và thế là, ở cái tuổi 30 “già dặn”, tôi cuối cùng cũng hiểu ra sống như một người trưởng thành là như thế nào: Đó là khả năng lựa chọn - lựa chọn điều gì xứng đáng với niềm vui, điều gì xứng đáng với nỗi đau, lựa chọn yêu thương vô điều kiện, không phán xét, không xấu hổ. Và tôi đã chọn ăn mừng. Tôi cùng tám người bạn thân nhất đã đến Las Vegas và uống khoảng 1.000 đô la tiền rượu chỉ trong một đêm. Và nó thật tuyệt.

- Trạm Đọc 

- Theo Mark Manson