Một trong những người hiểu rõ điều này hơn ai hết là Jack Edwards – TikToker nổi tiếng chuyên chia sẻ về sách và văn hóa đại chúng. Trong bài viết này, Jack chia sẻ cuốn sách hiện đại có ảnh hưởng sâu sắc nhất đối với mình. Đồng thời hãy cùng điểm lại 10 cuốn sách của Penguin đã trở thành biểu tượng văn hóa suốt 90 năm qua. 

Nếu không có “1984” , có lẽ chúng ta chẳng biết đến “Big Brother” hay “Room 101”. Không có “Pride and Prejudice” (Kiêu hãnh và Định kiến), sẽ chẳng có “Bridget Jones’s Diary” hay “Bridgerton”. Không có “Lord of the Flies” (Chúa ruồi), sẽ không có “Yellowjackets” hay “Lost”.

Từ khi Taylor Swift hát "feeling so Gatsby", Lana Del Rey nhắc đến “Lolita”, hay khi The Rolling Stones để côn trùng thay đầu người trên bìa album “Metamorphosis” (Hóa thân)… đều là những minh chứng cho ảnh hưởng lan rộng của các tác phẩm do Penguin xuất bản.

Trong suốt 90 năm, Penguin đã thắp lửa cho những làn sóng văn hóa – từ “The Secret History”, truyền cảm hứng cho trào lưu “dark academia”, đến “In Cold Blood” (Máu lạnh) khai sinh cơn sốt “true crime”, hay “The Fault in Our Stars” (Khi lỗi thuộc về những vì sao) góp phần hình thành cộng đồng bạn đọc gắn bó trên BookTube, Bookstagram, và gần đây nhất là BookTok.

Chỉ cần nhìn vào góc bìa cuốn sách nào đó mà ai đó đang say sưa chia sẻ, bạn có thể sẽ thấy biểu tượng chim cánh cụt quen thuộc đang lấp ló ở đó.

Không chỉ truyền cảm hứng, sách Penguin còn thách thức tư duy thống trị. “The Bluest Eye” (Mắt nào xanh nhất) của Toni Morrison từng bị cấm vì lý do này. Penguin xuất bản những tác phẩm gây tranh cãi, khơi gợi tranh luận và thúc đẩy sự thay đổi. Họ đã mang đến những cách nhìn mới, những lối kể mới, những từ ngữ mới: từ “Homeric”, “Kafkaesque” đến “Orwellian” – tất cả đều đã được đưa vào Từ điển tiếng Anh Oxford như một cách ghi nhận ảnh hưởng văn hóa không thể chối cãi.

Lần đầu tiên xuất bản năm 1949 và được Penguin phát hành vào năm 1954, “1984” là một trong những cuốn sách có ảnh hưởng sâu rộng nhất trong lịch sử hiện đại. Các thuật ngữ như “Big Brother”, “Room 101”, “doublethink” hay “Newspeak” đã trở thành một phần trong ngôn ngữ hàng ngày và đặc biệt phù hợp với thời đại kỹ thuật số, nơi việc kiểm duyệt ngôn ngữ trở nên tinh vi hơn bao giờ hết.

Ví dụ như khi người dùng mạng thay từ “dead” bằng “unalived” để tránh bị thuật toán kiểm duyệt, hay khi các thuật ngữ như “woke” và “snowflake” bị chính trị hóa – tất cả đều chứng minh điều Orwell từng viết: ngôn ngữ là công cụ quyền lực.

Với Jack Edwards, cuốn sách này chính là bước ngoặt. Lần đầu nhìn thấy bìa màu cam biểu tượng trong thư viện trường học, cậu học sinh ấy không ngờ rằng mình sắp bước vào một thế giới thay đổi hoàn toàn cách mình nhìn về viết lách, tư duy và chính trị.

1/ “The Odyssey” – Homer (thế kỷ VIII TCN)

Là cuốn đầu tiên trong loạt Penguin Classics xuất bản năm 1946, “The Odyssey” không chỉ là tác phẩm văn học cổ đại, mà còn là cội nguồn cảm hứng cho vô số tác phẩm sau này – từ “Inferno” của Dante, “Ulysses” của James Joyce, đến các bản chuyển thể như “O Brother, Where Art Thou?” và những phiên bản truyền hình như “The Simpsons”.

2/ “Kiêu hãnh và định kiến” – Jane Austen (1813)

Câu hỏi đặt ra không phải là “Kiêu hãnh và Định kiến” có tạo nên làn sóng trong văn hóa đại chúng hay không, mà là: nó đó đã “va vào” bạn khi nào? Khi Lizzy Bennet lần đầu tiên bước ra sống động từ từng trang sách? Khi Colin Firth bước ra khỏi hồ nước trong loạt phim chuyển thể? Hay khi Matthew Macfadyen thổ lộ tình cảm và khiến bạn “hoàn toàn, trọn vẹn và rực rỡ hạnh phúc”?

Tầm ảnh hưởng sâu rộng ấy càng trở nên đáng kinh ngạc khi nhìn lại hoàn cảnh khiêm tốn ban đầu của cuốn sách: sau khi xuất bản tiểu thuyết đầu tay “Sense and Sensibility” (Lý trí và Tình cảm) một cách ẩn danh (với dòng ghi tác giả nổi tiếng “By a Lady”), “Pride and Prejudice” lần đầu tiên ra mắt với tên gọi “Tác giả của ‘Sense and Sensibility’”.

Không chỉ là một tượng đài văn hóa đại chúng, “Pride and Prejudice” còn góp phần định hình văn hóa bằng cách mở ra con đường tiên phong cho phụ nữ trong văn chương – một di sản vượt thời gian mà đến nay vẫn tiếp tục truyền cảm hứng.

3/ “Hóa thân” – Franz Kafka (1915)

Câu mở đầu đã nói lên tất cả: một sáng nọ, Gregor Samsa tỉnh dậy và nhận ra mình đã biến thành một con côn trùng khổng lồ. Ý tưởng hư cấu kỳ dị và rùng rợn ấy không chỉ mê hoặc người đọc trong hơn một thế kỷ qua mà còn vượt qua giới hạn ngôn ngữ, vượt ra khỏi trang sách và... chui thẳng vào từ điển. Cho đến ngày nay, chúng ta vẫn dùng từ “Kafkaesque” để mô tả những tình huống kỳ quặc đến rợn ngợp – vừa phi lý, vừa đầy ám ảnh.

Nhưng sự kỳ dị của “Hóa thân” không chỉ để gây sốc: nó chính là nhịp tim của câu chuyện – là sự biểu đạt mạnh mẽ cho cảm giác bị tách biệt khỏi thế giới, cho nỗi cô đơn và xa lạ ngay trong chính gia đình mình, và cho sự mong manh đáng buồn của những mối liên hệ mà ta vẫn tưởng là vững bền. Chính điều đó khiến tác phẩm vẫn tiếp tục sống dậy trong kỷ nguyên số, như một ẩn dụ ám ảnh cho sự tha hóa trong thế giới hiện đại.

4/ “Đại gia Gatsby” – F. Scott Fitzgerald (1925)

Đã tròn một thế kỷ kể từ khi “The Great Gatsby” (Đại gia Gatsby) ra đời, và cho đến nay, không điều gì gợi nhắc hào quang của thời đại Jazz Age rõ rệt hơn cuốn tiểu thuyết này. Khi Taylor Swift hát rằng cô đang “feeling so Gatsby” – như Jack Edwards đã chỉ ra – ai cũng hiểu ngay hàm ý: một cảm giác xa hoa, ngập trong tiệc tùng lộng lẫy, nhưng luôn thoảng qua chút hỗn loạn mong manh.

Nhưng “Đại gia Gatsby” không chỉ là một phong cách thẩm mỹ. Chính những lớp lang chủ đề sâu sắc, biểu tượng phong phú và văn phong mượt mà đã đưa tác phẩm trở thành một trong những “Tiểu thuyết vĩ đại của nước Mỹ” – được tôn vinh không chỉ bởi các nhà văn hay người yêu kể chuyện, mà còn bởi những ai mê cái đẹp trong từng câu chữ. Đây là cuốn sách vừa để thưởng thức, vừa để suy ngẫm, vừa để ngỡ ngàng.

5/ “Chúa ruồi” – William Golding (1954)

Jack Edwards đã nói thay tất cả: “Nếu không có “Chúa ruồi”, hẳn cũng chẳng có Yellowjackets, Lost hay bất kỳ câu chuyện nào cho thấy nền văn minh thực chất mong manh đến mức nào.” Cuốn tiểu thuyết năm 1954 của William Golding – kể về một nhóm nam sinh bị mắc kẹt trên hoang đảo – chứa đựng nhiều tầng nghĩa.

Bề nổi, đó là hành trình tụt dốc của những đứa trẻ từ ngây thơ đến hoang dại, phá vỡ ý niệm rằng trẻ con luôn hồn nhiên và thuần khiết. Ở tầng sâu hơn, tác phẩm đặt ra một câu hỏi nhức nhối mà vẫn luôn thời sự: liệu ngay dưới bề mặt của khát vọng về công bằng, dân chủ và đoàn kết, có phải bản năng giành quyền lực và hủy diệt vẫn luôn âm ỉ chờ thời cơ trỗi dậy?

Golding không chỉ kể một câu chuyện sinh tồn, ông soi rọi bóng tối bên trong con người, khiến người đọc buộc phải tự hỏi: nếu rơi vào hoàn cảnh ấy, liệu ta sẽ chọn giữ mình, hay để bản năng lên ngôi?

6/ “Lolita” – Vladimir Nabokov (1955)

Chỉ có Vladimir Nabokov mới có thể biến câu chuyện về một kẻ lạm dụng tình dục tự ái thành một tác phẩm văn học kinh điển. Trong “Lolita”, ông khiến người đọc như ngồi trên ghế bồi thẩm đoàn, lắng nghe “phiên tòa” của Humbert Humbert – người đàn ông bị ám ảnh bởi cô con gái nhỏ của người phụ nữ ông đang hẹn hò.

Nabokov tài tình đến mức khiến ta vừa ghê tởm Humbert, lại vừa có chút cảm thông với nỗi tuyệt vọng nhỏ nhoi đầy nhân tính của hắn. Ta không thể tha thứ, nhưng cũng không thể dứt mắt khỏi câu chuyện mà hắn kể bằng giọng văn mê hoặc, đầy mỉa mai và nhức nhối.

Dẫu vậy, trong văn hóa đại chúng, “anh hùng” thực sự của câu chuyện lại chính là Dolores Haze – cô bé mang biệt danh Lolita. Cô đã thoát khỏi Humbert, mang theo tiền và một tương lai còn mở rộng phía trước. Dolores đã trở thành biểu tượng bất hủ cho những ngôi sao nhạc pop, minh tinh Hollywood và biết bao phụ nữ trẻ khác – những người phải vật lộn trong cỗ máy showbiz đầy áp bức và bóc lột, nhưng vẫn kiên cường, vẫn sáng rực như một lời thách thức.

7/ Máu Lạnh – Truman Capote (1966)

Nếu không có “Máu lạnh”, có lẽ sẽ chẳng bao giờ có những loạt phim tài liệu như “Making a Murderer”, podcast “Serial” hay series trinh thám “True Detective”. Thật khó để đánh giá hết tầm ảnh hưởng của “Máu lạnh” – tác phẩm mang tính tiên phong của nhà báo Truman Capote, thuật lại vụ án mạng kinh hoàng xảy ra với gia đình Clutter năm 1959.

Từ “phi hư cấu” trong cách Capote mô tả cuốn sách cần được đặt trong ngoặc kép. Bởi hơn cả một phóng sự điều tra, đây là một cú đột phá trong phong cách kể chuyện: Capote kết hợp sự nghiêm ngặt của báo chí với những kỹ thuật kể chuyện đậm chất văn chương. Kết quả là một thể loại mới ra đời – “tiểu thuyết phi hư cấu” – nơi ranh giới giữa báo chí và giải trí bắt đầu nhòe mờ đi.

Từ đó về sau, truyền hình tội phạm, podcast điều tra, phim tài liệu hay báo chí điều tra hiện đại đều mang dấu ấn của “Máu lạnh”. Capote không chỉ kể một vụ án, ông đã thay đổi cả cách chúng ta đọc và kể về tội ác.

8/ “Mắt nào xanh nhất” – Toni Morrison (1970)

Có lẽ bất kỳ kiệt tác nào của Toni Morrison cũng xứng đáng góp mặt trong danh sách này: từ “Beloved” – tác phẩm giành giải Pulitzer và đã truyền cảm hứng cho vô số chuyển thể, đến “Mắt nào xanh nhất” – cuốn tiểu thuyết đầu tay táo bạo, nơi Morrison mổ xẻ sắc bén chủ đề phân biệt chủng tộc và những tiêu chuẩn sắc đẹp độc hại.

Gần đây, “Mắt nào xanh nhất” liên tục trở thành mục tiêu của các lệnh cấm sách ở Mỹ. Những người phản đối viện dẫn ngôn ngữ gây sốc và các yếu tố lạm dụng tình dục trong sách, nhưng sâu xa hơn, chính những vấn đề chính trị và xã hội mà cuốn sách chạm đến mới khiến nó trở thành “cái gai trong mắt” nhiều người. Tuy nhiên, cũng từ đây, ta thấy được tầm ảnh hưởng không hề suy giảm của Morrison đối với văn học và văn hóa đại chúng.

9/ “The Secret History” của Donna Tartt (1992)

U ám, không thể cưỡng lại và đầy mê hoặc, “The Secret History” là một cuốn sách bán chạy đã định hình cả một thời đại. Nó không chỉ trở thành hiện tượng trên #BookTok mà còn truyền cảm hứng cho sự ra đời của cả một tiểu thể loại mới: dark academia. Cuốn sách được truyền miệng nhanh chóng và dẫn đến sự xuất hiện của hàng loạt cuốn sách mang phong cách thơ ca, váy kẻ caro và những vụ giết người trong khung cảnh các trường đại học gạch đỏ đẹp như mơ.

“The Secret History” giờ đây được xem là một tác phẩm kinh điển hiện đại, nhưng “cuộc đời thứ hai” của nó đã chứng minh rằng sức ảnh hưởng của một cuốn sách lên văn hóa đại chúng có thể trỗi dậy theo từng đợt sóng – thậm chí là hàng thập kỷ sau lần xuất bản đầu tiên.

10/ “Khi lỗi thuộc về những vì sao” - John Green (2012)

Trước “Khi lỗi thuộc về những vì sao”, cụm từ YA (viết tắt của "young adult" – sách dành cho thanh thiếu niên) thường bị nhìn nhận với thái độ coi thường, thậm chí chế giễu. Nhưng sau đó, nó đã trở thành một từ khóa gây sốt.

Câu chuyện cảm động và tinh tế của John Green kể về hai thiếu niên gặp nhau tại một nhóm hỗ trợ bệnh nhân ung thư và rồi yêu nhau đã thách thức mọi định kiến về thể loại sách dành cho độc giả trẻ. Bản chuyển thể điện ảnh gặt hái thành công vang dội tại phòng vé, nhưng điều tác phẩm làm được cho văn học còn lớn hơn thế: mở đường cho dòng sách YA được nhìn nhận một cách nghiêm túc.

Một thập kỷ sau khi xuất bản, “Khi lỗi thuộc về những vì sao” vẫn tiếp tục tạo tiếng vang trong cộng đồng yêu sách trực tuyến trên TikTok, nuôi dưỡng một thế hệ người hâm mộ hoàn toàn mới.

- Theo Penguin