Chúng ta lớn lên, thấm nhuần với câu nói tưởng chừng như chân lý, như "Thương cho roi cho vọt", “Khi măng không uốn thì tre trổ vòng”... Những lời răn dạy ấy thực chất đã vô tình hay hữu ý khiến cho nhiều đứa trẻ dần quen với việc tự phản bội cảm xúc thật của chính mình, để chịu đựng, để câm nín, để tồn tại qua từng ngày, chứ không phải để sống một cuộc đời đúng với mong muốn sâu thẳm nhất của mình.

Stephanie Foo, tác giả của cuốn hồi ký đầy ám ảnh và chân thực “Nơi vết thương ánh sáng rọi vào”, chính là một trong những người đã lớn lên giữa những mâu thuẫn và đau đớn như thế. 

Cô không chỉ được biết đến với vai trò một nhà báo tài năng, với kinh nghiệm làm việc tại các chương trình phát thanh nổi tiếng và uy tín như This American Life hay Snap Judgment, mà còn là một tiếng nói mạnh mẽ, đại diện cho hàng triệu đứa trẻ từng bị tổn thương sâu sắc bởi chính những người thân thiết nhất, những người đáng lẽ phải là chỗ dựa vững chắc của cuộc đời họ. 

Đằng sau vẻ ngoài thành đạt, bản lĩnh và đầy tự tin mà thế giới bên ngoài nhìn thấy, Stephanie mang trong mình một gánh nặng vô hình: hội chứng sang chấn tâm lý phức tạp (complex PTSD) – thứ mà gọi bằng một cách đầy hình ảnh là “vết thương dai dẳng trong tâm hồn”, được hình thành và ăn sâu từ một tuổi thơ đầy rẫy bạo hành về thể chất lẫn tinh thần, cùng với sự bỏ rơi lạnh lùng từ chính cha mẹ ruột của mình.

Không chấp nhận việc phải sống cả đời trong bóng tối của nỗi đau, không cam chịu để quá khứ định hình tương lai, Stephanie đã bắt đầu một hành trình đầy dũng cảm và gian nan: đối diện trực diện với những tổn thương, lý giải cặn kẽ nguồn gốc của chúng, và từng bước một, tìm kiếm con đường chữa lành. 

“Nơi vết thương ánh sáng rọi vào” không đơn thuần là một cuốn hồi ký chân thật đến mức trần trụi, mà còn là một công trình thấu cảm sâu sắc, một lời mời gọi đầy nhân văn, dẫn dắt người đọc vào hành trình khám phá thế giới nội tâm đầy mâu thuẫn, sợ hãi nhưng cũng vô cùng kiên cường của những người trưởng thành mang trong mình vết thương từ gia đình. 

Cuốn sách không chỉ là câu chuyện của riêng Stephanie, mà còn là tiếng nói của biết bao tâm hồn đang vật lộn với những di chứng vô hình của một tuổi thơ bất hạnh, tìm kiếm ánh sáng và hy vọng giữa bộn bề bóng tối.

Không phải đứa trẻ nào cũng lớn lên với vị ngọt của kẹo, cùng hơi ấm từ những cái ôm vỗ về. Tuổi thơ của Stephanie Foo là một bức tranh bi thương như thế, chúng được vẽ nên bằng những mảng màu xám xịt của sự sợ hãi và cô đơn. 

Cha mẹ cô, những người nhập cư gốc Malaysia, đã mang theo không chỉ hành lý vật chất mà còn cả những kỳ vọng nặng nề, những tổn thương chưa được chữa lành từ quá khứ của chính họ, và trút tất cả lên cô con gái bé nhỏ bằng những hình phạt thể chất tàn nhẫn, bằng những lời lẽ hạ thấp nhân phẩm và cả sự ruồng bỏ lạnh lùng. 

Không chỉ dừng lại ở đó, bi kịch còn tiếp diễn: năm mười lăm tuổi, mẹ cô bỏ đi không một lời từ biệt, để lại một khoảng trống trong tâm hồn non nớt của cô. Sau đó ít lâu, cha cô cũng rời khỏi cuộc đời cô, cũng không một lời giải thích hay chia tay. Stephanie bị bỏ lại một mình, đối mặt với thế giới rộng lớn và đầy khắc nghiệt khi còn quá trẻ.

Đây chính là điều đáng sợ nhất của hội chứng sang chấn phức tạp (complex PTSD): nó không đến từ một sự kiện đơn lẻ gây sốc, một khoảnh khắc kinh hoàng dễ dàng nhận diện. Thay vào đó, complex PTSD là kết quả của một chuỗi dài các tổn thương tích tụ, lặp đi lặp lại một cách dai dẳng, thường xuyên diễn ra trong chính những mối quan hệ thân thuộc và đáng lẽ phải là nơi an toàn nhất, đặc biệt là giữa cha mẹ và con cái. 

Stephanie Foo mô tả lại những sang chấn ấy với một giọng văn vừa chân thành đến tột cùng, vừa dữ dội và không khoan nhượng. Cô không hề né tránh sự thật đau lòng rằng chính những người đáng lẽ phải bảo vệ cô, phải là bến đỗ bình yên cho cô, lại là người làm cô sợ hãi nhất. Những đoạn văn miêu tả sự bạo hành, sự thờ ơ của cha mẹ cô khiến người đọc không khỏi rùng mình và xót xa. Nhưng điều đáng chú ý là cô cũng không biến mình thành nạn nhân hoàn toàn, mà thể hiện rõ cuộc đấu tranh nội tâm đầy giằng xé giữa việc trách móc, oán hận cha mẹ vì những gì họ đã gây ra, và việc muốn tha thứ để được nhẹ lòng, để giải thoát bản thân khỏi gánh nặng của quá khứ. Đó là một cuộc chiến không ngừng nghỉ giữa lý trí và cảm xúc, giữa nỗi đau và khao khát bình yên.

Stephanie đã cho người đọc thấy sự bế tắc phổ biến của nhiều đứa trẻ “được cho là ngoan”, những đứa trẻ bị xã hội và gia đình kỳ vọng phải luôn vâng lời, phải luôn “biết ơn”. Luôn phải chịu đựng mọi sự bất công, mọi lời chỉ trích, mọi nỗi đau để làm vừa lòng cha mẹ, để “báo hiếu” theo một cách hiểu méo mó, để không bị bỏ rơi một lần nữa. 

Nhưng điều đau lòng là, đôi khi chính sự chịu đựng đến mức cam chịu đó lại khiến đứa trẻ mãi không biết đâu là giới hạn của bản thân, không nhận ra giá trị của mình, và không dám lên tiếng bảo vệ chính mình. Stephanie không ngừng đặt câu hỏi, không chỉ cho bản thân mà còn cho độc giả: Liệu tình yêu có thể đi kèm với tổn thương? Và nếu yêu thương mà khiến nhau sợ hãi, khiến nhau đau đớn, thì đó có thực sự là tình yêu, hay chỉ là một hình thức kiểm soát, một sự ràng buộc độc hại? 

Một trong những điểm đặc biệt nhất, và cũng là giá trị cốt lõi của cuốn sách, là cách Stephanie Foo miêu tả hành trình chữa lành của mình không như một phép nhiệm màu hay một con đường thẳng tắp dễ dàng, mà là một quá trình đầy mâu thuẫn, mệt mỏi, và cả những nghi hoặc triền miên. 

Sau khi được chẩn đoán mắc complex PTSD ở tuổi 30, một cột mốc quan trọng trong cuộc đời, Stephanie bắt đầu chuỗi ngày dài đằng đẵng tìm kiếm sự trợ giúp từ mọi phía: từ trị liệu tâm lý cá nhân chuyên sâu, tham gia các buổi trị liệu nhóm để chia sẻ và lắng nghe, đến việc thử nghiệm các liệu pháp thần kinh tiên tiến như EMDR, học thiền định để tìm kiếm sự bình an nội tại, tập yoga để kết nối cơ thể và tâm trí, và tự mình nghiên cứu miệt mài các tài liệu chuyên ngành về chấn thương tâm lý. Cô không ngừng tìm tòi, thử nghiệm, với một niềm hy vọng mong manh rằng đâu đó sẽ có một phương pháp, một con đường giúp cô thoát khỏi gánh nặng đeo đẳng bấy lâu.

Thế nhưng, không có phương pháp nào là đủ nếu chỉ được áp dụng một cách hời hợt, bề mặt. Stephanie thành thật thừa nhận rằng cô vẫn bị kích hoạt bởi những tình huống rất nhỏ nhặt, những lời nói vô tình hay những cử chỉ tưởng chừng như không đáng kể. Cô vẫn loay hoay trong các mối quan hệ thân mật, không thể tin tưởng hoàn toàn vào người khác, vì sâu thẳm bên trong, cô không tin mình xứng đáng được yêu thương, được hạnh phúc. Nỗi sợ hãi bị bỏ rơi, bị phản bội vẫn luôn rình rập. 

Điều khiến hành trình chữa lành của cô trở nên sâu sắc và có sức lay động mạnh mẽ là vì cô không hề lẩn tránh những thất bại, những bước lùi, hay những vòng lặp đau khổ. Cô chấp nhận rằng chữa lành không phải là “hết bệnh” một cách thần kỳ, không phải là xóa bỏ hoàn toàn những vết thương. Thay vào đó, chữa lành là học cách ở lại với cảm xúc của mình, học cách đối diện với nỗi đau và không trốn chạy. Những vết thương có thể sẽ không bao giờ biến mất hoàn toàn, chúng có thể vẫn nằm đó, nhưng chúng có thể ngừng chảy máu, ngừng tàn phá cuộc sống của ta, nếu ta thừa nhận sự tồn tại của chúng.

Trong quá trình đó, Stephanie không quên khai thác bối cảnh văn hóa và di truyền, một yếu tố quan trọng giúp người đọc có cái nhìn đa chiều hơn về câu chuyện của cô. Cô nhìn lại lịch sử gia đình mình ở Malaysia, nơi cha mẹ cô từng sống trong chiến tranh, nghèo đói và những biến động xã hội lớn. Cô tìm cách hiểu vì sao họ lại trở nên khắc nghiệt, lạnh lùng và bạo hành như thế. Nhưng thay vì đổ lỗi hoàn toàn cho văn hóa hay hoàn cảnh, cô phân tích một cách tinh tế sự truyền tải của nỗi sợ hãi, của những tổn thương chưa được giải quyết, cách mà thế hệ này vô thức áp đặt những gì họ từng phải chịu đựng lên thế hệ kế tiếp. 

Cuốn sách không chỉ là một hành trình chữa lành tâm lý đầy gian nan, mà còn là một minh chứng hùng hồn cho việc viết có thể cứu sống một con người, có thể trở thành một liệu pháp mạnh mẽ nhất. Stephanie Foo thừa nhận một cách thẳng thắn và chân thành rằng cô viết ra cuốn sách này không chỉ để chia sẻ câu chuyện của mình, mà còn để không phát điên, để không cảm thấy mình vô hình trước thế giới, để giành lại quyền kiểm soát những ký ức từng khiến cô nghẹt thở, từng giam hãm cô trong bóng tối. Viết là cách cô sắp xếp lại mớ hỗn độn trong tâm trí, là cách cô tìm thấy trật tự trong sự hỗn loạn của cảm xúc và ký ức.

Lối viết của cô sắc bén, đôi khi có phần lạnh lùng, thậm chí là gai góc, nhưng đó không phải là sự vô cảm. Đó là lớp vỏ bọc cứng cáp được tạo ra để bảo vệ một sự thật mong manh hơn, một nỗi đau quá lớn cần được diễn đạt bằng ngôn ngữ, để nó không còn tàn phá trong im lặng, không còn gặm nhấm tâm hồn cô từ bên trong. 

Có những đoạn cô mô tả cơn hoảng loạn diễn ra như sóng trào, nhấn chìm cô trong sự bất lực và sợ hãi. Có những đoạn đầy chất phân tích tâm lý, giải thích cặn kẽ cơ chế hoạt động của complex PTSD và các liệu pháp chữa lành. Và xen kẽ vào đó là những ký ức thời thơ bé, rất đỗi ngây thơ nhưng lại đầy ám ảnh.

Việc kể lại, với Stephanie, không phải là để trách móc hay đổ lỗi. Mục đích của cô là để nắm quyền điều hướng câu chuyện của đời mình, để tự mình viết nên cái kết, thay vì để quá khứ định đoạt. Cô không muốn người đọc chỉ thấy nỗi đau và sự yếu đuối của một nạn nhân, mà còn muốn họ thấy sự kiên cường của một đứa trẻ từng bị bỏ lại, từng phải tự mình chiến đấu để sinh tồn. 

Cô muốn thay mặt những người chưa thể nói ra, những người vẫn đang câm nín trong nỗi sợ hãi và xấu hổ để khẳng định rằng: “Bạn không điên. Bạn không yếu đuối. Bạn đang sống sót, và bạn hoàn toàn có quyền được chữa lành, được hạnh phúc.”

Trong thời đại mà sức khỏe tinh thần bắt đầu được chú ý hơn, được nhìn nhận một cách nghiêm túc hơn, cuốn sách này giống như một cánh cửa mở ra ánh sáng và hy vọng cho những người từng nghĩ rằng mình không thể thay đổi, rằng mình đã bị định đoạt bởi quá khứ. 

Cuốn hồi ký này cho thấy rằng tổn thương không phải lúc nào cũng hiển hiện rõ ràng dưới dạng vết bầm tím hay vết thương hở, nhưng vẫn đủ sức hủy hoại sâu sắc tâm hồn và cuộc sống của một con người. 

Stephanie Foo đã tích hợp một cách khéo léo cả kiến thức chuyên môn sâu rộng lẫn trải nghiệm cá nhân chân thật của mình. Không chỉ dừng lại ở việc kể lại những cảm xúc cá nhân, cô còn trích dẫn nhiều nghiên cứu khoa học uy tín về complex PTSD, các liệu pháp thần kinh tiên tiến, vai trò của hệ thần kinh tự chủ trong phản ứng với chấn thương, và nhiều khía cạnh khác của tâm lý học. Những phần này giúp người đọc không chỉ cảm nhận được nỗi đau và hành trình của Stephanie mà còn hiểu rõ hơn về cơ chế sinh học và tâm lý đằng sau chấn thương phức tạp. 

Cuốn sách còn khơi gợi lòng trắc ẩn và khuyến khích một cái nhìn đa chiều về cha mẹ và những người gây ra tổn thương. Nó không tạo ra hình ảnh đơn giản về “người xấu” – “người tốt”, mà thể hiện rõ cách tổn thương có thể lan truyền một cách vô thức giữa các thế hệ, từ những người từng phải chịu đựng chiến tranh, di cư, mất mát, hay những khó khăn tột cùng trong cuộc sống, đến con cái của họ. Điều này giúp độc giả có cái nhìn bao dung hơn, đồng thời nhận ra chuỗi luân hồi của nỗi đau cần được chấm dứt. 

Cuốn sách không áp đặt một lộ trình chữa lành cụ thể, không giáo điều hay đưa ra những lời khuyên sáo rỗng. Nó chỉ đơn giản là kể lại một hành trình cá nhân đầy chông gai nhưng cuối cùng đã tìm thấy ánh sáng. Chính sự thành thật, sự dũng cảm khi đối diện với những điều đau đớn nhất, lại là liều thuốc tinh thần lớn lao cho những ai còn đang loay hoay, nghi ngờ bản thân, hoặc chưa thể nói với ai về tuổi thơ đầy ám ảnh của mình. 

“Nơi vết thương ánh sáng rọi vào” không hứa hẹn điều kỳ diệu. Nó không đưa ra lộ trình năm bước để chữa lành một cách dễ dàng, không tô hồng việc tha thứ hay xoa dịu nỗi đau bằng lòng biết ơn cưỡng ép. Điều nó mang lại là sự thật. Một sự thật rằng chúng ta có thể đau đớn đến tột cùng, có thể vỡ vụn thành từng mảnh, nhưng vẫn có thể sống một đời đáng sống, một cuộc đời trọn vẹn và ý nghĩa, nếu chúng ta biết dũng cảm gọi tên nỗi đau, biết nhìn thẳng vào những vết sẹo, và không từ chối chính mình, không từ chối quyền được chữa lành và hạnh phúc.

Cuốn sách này không chỉ là một cuốn hồi ký, nó là một người bạn đồng hành thấu hiểu, một lời chứng thực mạnh mẽ rằng bạn không hề đơn độc trong cuộc chiến của mình. Nó là ánh sáng rọi vào những góc khuất sâu thẳm nhất của tâm hồn, nhắc nhở chúng ta rằng ngay cả trong những vết thương sâu nhất, ánh sáng vẫn luôn tìm được đường đi, mang theo hy vọng và khả năng tái sinh. 

Đây là một cuốn sách cần thiết, một tiếng nói quan trọng trong hành trình chữa lành của con người trước tổn thương. 

Theo Minh Hằng