Điều đáng nói là ngay cả khi ta tạm dừng lại, sự bình yên cũng không dễ dàng được tìm thấy. Ngồi trong một quán cà phê yên tĩnh, ta vẫn sốt ruột vì chưa trả lời tin nhắn công việc. Đi du lịch ở một nơi xa xôi, ta vẫn phải mở laptop kiểm tra email. Có một nghịch lý của thời đại rằng ta có quá nhiều phương tiện để “giải trí” nhưng lại ngày càng mất đi khả năng thực sự thư giãn. Sự lo âu, trống rỗng và bất an trở thành căn bệnh thời đại, len lỏi vào giấc ngủ, vào những cuộc trò chuyện, thậm chí vào cả niềm vui. Đằng sau lớp vỏ năng động và thành công, nhiều người thấy mình ngày càng xa lạ với chính bản thân.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi quan trọng nhất không phải là “Làm thế nào để kiếm nhiều tiền hơn?”, “Làm thế nào để thành công hơn?”, mà là “Làm thế nào để sống trọn vẹn, để tìm lại sự cân bằng bên trong?”. Đó không còn là câu hỏi triết lý xa vời, mà là vấn đề sống còn đối với sức khỏe tinh thần của mỗi người. Chính trong sự khát khao tìm lại bình an ấy, những lời dạy trong "Tỉnh thức" của Osho xuất hiện như một lời nhắc nhở giản dị nhưng sâu sắc rằng muốn sống một đời cân bằng, hãy bắt đầu bằng việc tỉnh thức.

Để cảm nhận được hết sức mạnh của cuốn "Tỉnh thức", cần hiểu rõ hơn về Osho – người được xem là một trong những bậc thầy tâm linh gây nhiều tranh luận nhưng cũng có ảnh hưởng sâu rộng nhất thế kỷ 20. Sinh ra ở Ấn Độ năm 1931, Rajneesh Chandra Mohan Jain – sau này được biết đến với tên gọi Osho từ nhỏ đã là một người ham học hỏi và ưa chất vấn. Ông từng học triết học và trở thành giảng viên đại học, nhưng không lâu sau đó rời bỏ giảng đường, lựa chọn đi theo một con đường khác là chia sẻ những trải nghiệm tâm linh và những quan sát về bản chất cuộc sống.

Điều làm nên sự đặc biệt của Osho là ông không chấp nhận bị giới hạn trong khuôn khổ một tôn giáo nào. Ông đọc, nghiên cứu và đối thoại với nhiều hệ tư tưởng: từ Phật giáo, Ấn Độ giáo, Lão giáo, Thiền, cho tới Kitô giáo và cả các trường phái tâm lý học phương Tây. Ông không ngần ngại chỉ ra những hạn chế trong cả tôn giáo truyền thống lẫn đời sống hiện đại, đồng thời tìm cách dung hợp, tái diễn giải chúng để giúp con người chạm tới tự do nội tâm. Chính sự phá cách ấy khiến ông bị xem là “nguy hiểm” trong mắt nhiều người, nhưng cũng khiến ông trở thành biểu tượng của sự can đảm, dám đi tìm sự thật đến tận cùng.

Hàng nghìn bài giảng của Osho được ghi lại, biên tập và xuất bản thành hơn 600 cuốn sách, được dịch ra hàng chục ngôn ngữ, trở thành kim chỉ nam cho nhiều thế hệ tìm kiếm sự tĩnh tại trong đời sống hiện đại. Với những người mộ đạo, ông là bậc thầy đã giúp họ nhìn thấy sự thật bên trong. Với những người hoài nghi, ông là nhân vật gây tranh cãi nhưng không thể phủ nhận tầm ảnh hưởng. Dù đứng ở đâu trong quang phổ ấy, ta khó có thể phớt lờ Osho.

Trong kho tàng đồ sộ ấy, "Tỉnh thức" là một cuốn sách đặc biệt, bởi nó không bàn về tôn giáo hay giáo điều, mà trực tiếp chạm vào cốt lõi của sự hiện hữu: sự tỉnh thức. Đối với Osho, tỉnh thức không chỉ là một kỹ năng, mà là chìa khóa duy nhất để sống cân bằng, để phá vỡ gông cùm của tâm trí và bước vào trạng thái tự do.

Điều đầu tiên gây ấn tượng khi đọc "Tỉnh thức" chính là cấu trúc giản dị của nó. Cuốn sách được hình thành từ những bài giảng của Osho, vì thế văn phong mang tính đối thoại, gần gũi hơn là một bản luận văn triết học khô khan. Ông thường bắt đầu bằng những quan sát rất thực tế trong đời sống con người, rồi từ đó dẫn dắt người đọc tới những suy tư sâu sắc về tâm trí và bản thể. Chính sự đơn giản và tự nhiên ấy khiến "Tỉnh thức" có khả năng chạm tới cả những độc giả chưa từng tiếp xúc với triết học hay thiền định trước đó.

Một trong những ý quan trọng xuyên suốt cuốn sách là sự phân biệt giữa tâm trí (mind) và nhận thức (awareness). Osho giải thích rằng tâm trí của chúng ta giống như một cái máy không ngừng hoạt động: nó sản xuất ra suy nghĩ, ký ức, lo âu, dự tính. Chúng ta thường nhầm lẫn rằng “mình chính là tâm trí”, nhưng thực ra đó chỉ là một lớp công cụ. Tỉnh thức  mới là bản thể thật sự của con người – một không gian "Tỉnh thức", sáng suốt, có khả năng quan sát cả tâm trí lẫn thế giới. Khi đồng nhất mình với tâm trí, ta bị cuốn vào những vòng xoáy của suy nghĩ, trở thành nô lệ của chúng. Nhưng khi ta trở thành người quan sát, ta tìm lại được sự tự do.

Đi sâu hơn, Osho chỉ ra rằng sự chứng kiến (witnessing) chính là phương pháp để nuôi dưỡng sự tỉnh thức. Điều này không đòi hỏi một nghi thức phức tạp, cũng không cần phải rút lui khỏi đời sống. Ngược lại, nó có thể diễn ra ngay trong khoảnh khắc bình thường: đang rửa bát, đang đi bộ, đang nghe nhạc. Khi ta làm việc gì đó mà tâm trí đồng thời hiện diện và quan sát, sự việc ấy lập tức biến đổi. Rửa bát không còn là công việc nhàm chán, mà trở thành một hành động sống động. Đi bộ không chỉ là di chuyển, mà là trải nghiệm cảm giác bàn chân chạm đất, hơi thở hòa cùng nhịp bước. Từng khoảnh khắc trở thành một cơ hội để sống trọn vẹn.

Một điểm then chốt khác mà Osho nhấn mạnh là sự khác biệt giữa kỷ luật và ép buộc. Ông không khuyến khích đàn áp cảm xúc hay kìm nén bản năng. Khi một cơn giận đến, đừng cố gắng phủ nhận nó. Khi một nỗi buồn trỗi dậy, đừng lập tức tìm cách quên đi. Osho cho rằng sự phủ nhận chỉ đẩy chúng xuống sâu hơn, khiến chúng trở thành những vết thương ngầm. Cách duy nhất để chuyển hóa là nhìn thẳng vào chúng trong tỉnh thức. Khi ta chứng kiến cơn giận mà không phán xét, nó dần mất đi năng lượng. Khi ta cho phép nỗi buồn hiện diện mà không đồng nhất mình với nó, nó trở thành một làn sóng đi qua. Tỉnh thức không loại bỏ cảm xúc, nhưng biến đổi cách ta trải nghiệm chúng.

Trong sách, Osho cũng cảnh báo về sự nguy hiểm của thói quen vô thức. Ta thường hành động như một cỗ máy, ăn khi không đói, nói khi không cần, làm việc mà không ý thức rõ mục đích. Những thói quen ấy khiến ta sống trong trạng thái mơ màng, lặp lại, và đánh mất sự sống động. Chính tỉnh thức mới phá vỡ được vòng lặp đó, bởi khi có ánh sáng của tỉnh thức, ta nhận ra đâu là những việc mình làm một cách vô nghĩa. Và từ sự nhận ra đó, sự thay đổi diễn ra tự nhiên chứ không phải từ gượng ép.

Một ví dụ mà Osho thường dùng là hơi thở. Hơi thở vốn là thứ luôn hiện hữu, nhưng ta hiếm khi chú ý tới nó. Khi ta bắt đầu quan sát hơi thở, không can thiệp, không kiểm soát, chỉ chứng kiến sự vào – ra, ta lập tức trở về hiện tại. Hơi thở trở thành sợi dây neo ta vào giây phút này, cắt đứt vòng xoáy suy nghĩ về quá khứ và tương lai. Đó là một trong những cánh cửa đơn giản nhất để bước vào tỉnh thức.

Có thể nói, toàn bộ cuốn "Tỉnh thức" giống như một lời nhắc nhở kiên trì: hãy tỉnh thức, hãy chứng kiến, hãy hiện diện. Nó không hứa hẹn một con đường tắt, cũng không trao cho ta những công cụ kỳ diệu. Thay vào đó, nó chỉ ra một sự thật giản đơn rằng mọi câu trả lời đã ở sẵn bên trong, vấn đề chỉ là ta có đủ can đảm để dừng lại và nhìn vào nó không. Và một khi ta chấp nhận thực hành tỉnh thức, cuộc sống sẽ không còn là chuỗi ngày vô thức lặp lại, mà trở thành một hành trình tràn đầy sinh lực.

Cái nhìn của Osho về đời sống rất thẳng thắn rằng phần lớn chúng ta đang sống mà như đang ngủ. Ta thức dậy, ăn uống, đi làm, trò chuyện, yêu đương – nhưng tất cả thường diễn ra như những phản xạ tự động. Ta hiếm khi thực sự “hiện diện” trong khoảnh khắc. Thay vào đó, tâm trí ta thường bị cuốn vào quá khứ hoặc tương lai: hối tiếc về điều đã qua, lo lắng về điều chưa đến. Chính vì vậy, Osho cho rằng nỗi khổ của con người không đến từ thế giới bên ngoài, mà từ cách ta bị chính tâm trí mình kiểm soát.

Giải pháp mà Osho đưa ra cũng giản dị đến bất ngờ: hãy tỉnh thức. Nhưng tỉnh thức không phải là ép buộc bản thân phải yên lặng, không phải là cố gắng xua đuổi mọi ý nghĩ. Tỉnh thức là khả năng quan sát. Khi một ý nghĩ trỗi dậy, hãy chứng kiến nó như thể bạn đang xem một đám mây bay ngang trời. Khi một cơn giận dữ dâng lên, đừng vội kìm nén hay phát tiết, hãy chỉ nhìn nó, để nó hiện diện và rồi tan biến. 

Điều đáng chú ý là Osho không phủ nhận cuộc sống trần thế. Ông không khuyên ta bỏ đi ẩn tu trên núi, cũng không cổ vũ khổ hạnh cực đoan. Trái lại, ông tin rằng tỉnh thức có thể – và cần – được thực hành ngay trong những hoạt động thường ngày. Khi bạn ăn, hãy thật sự cảm nhận mùi vị, kết cấu, sự chuyển động trong miệng, thay vì vừa ăn vừa nghĩ đến công việc. Khi bạn đi bộ, hãy cảm nhận từng bước chân chạm đất. Khi bạn trò chuyện, hãy hiện diện trọn vẹn với người đối diện. Những hành động nhỏ ấy, khi được thực hiện trong tỉnh thức, sẽ biến đổi toàn bộ trải nghiệm sống.

Với Osho, sự tỉnh thức giống như một ngọn đèn soi sáng. Trong bóng tối, ta dễ va vấp, dễ sợ hãi, dễ lạc lối. Nhưng khi ánh sáng chiếu soi, mọi thứ trở nên rõ ràng. Ta không cần phải xua đuổi bóng tối, chỉ cần thắp sáng chúng bằng ánh sáng bên trong chính chúng ta mà thôi. Cũng vậy, ta không cần phải chiến đấu với tâm trí, chỉ cần tỉnh thức để thấy nó. Và khi ánh sáng tỉnh thức chiếu rọi, ta tự nhiên tìm lại sự cân bằng, ngay cả trong những hoàn cảnh hỗn loạn nhất.

Có những cuốn sách được viết cho một thời đại, rồi trở nên lỗi thời khi bối cảnh thay đổi. Nhưng cũng có những cuốn sách chạm tới một tầng sâu của con người, để dù thời gian có trôi qua bao lâu, giá trị của nó vẫn còn nguyên vẹn. "Tỉnh thức" thuộc về loại thứ hai. Đọc Osho, ta có cảm giác như ông đang nói trực tiếp với mình, về chính những vấn đề ta đang trải qua: sự bận rộn, lo âu, trống rỗng, khao khát tìm lại sự an nhiên. Triết lý về tỉnh thức của ông không hề lỗi thời, bởi nó chạm tới nhu cầu căn bản nhất: nhu cầu được sống thật sự.

Ngày nay, khi chánh niệm trở thành một phong trào toàn cầu, từ phòng trị liệu tâm lý cho đến các công ty công nghệ lớn, ta mới thấy Osho đã đi trước thời đại như thế nào. Trước khi người ta nói nhiều về “sống chánh niệm”, ông đã khẳng định rằng: chỉ bằng cách tỉnh thức trong từng khoảnh khắc, con người mới tìm lại được sự tự do nội tâm. Sự tiên phong ấy khiến "Tỉnh thức" trở thành một cẩm nang không chỉ cho riêng giới tâm linh, mà cho bất cứ ai đang loay hoay giữa guồng quay của đời sống hiện đại.

Điều đặc biệt là "Tỉnh thức" không đưa ra một lộ trình chi tiết, không áp đặt một hệ thống tín ngưỡng. Nó không bảo bạn phải làm thế này, tránh thế kia. Thay vào đó, nó chỉ mở ra một cánh cửa: hãy thử quan sát chính mình. Hãy thử sống một ngày mà bạn thật sự hiện diện trong từng khoảnh khắc. Và khi bạn bước qua cánh cửa ấy, phần còn lại là trải nghiệm cá nhân, là hành trình của riêng bạn.

Có thể nhiều người đọc "Tỉnh thức" sẽ thấy nó “quá đơn giản”. Nhưng chính sự đơn giản ấy lại là điều khó nhất. Để sống tỉnh thức, ta cần can đảm đối diện với chính mình, cần kiên nhẫn để rèn luyện thói quen mới, cần sự chân thành để không tự dối mình. Nhưng đổi lại, khi ta thật sự nếm trải một khoảnh khắc tỉnh thức, ta sẽ nhận ra đó là kho báu vô giá: sự bình yên không phụ thuộc vào ngoại cảnh, niềm an lạc không cần điều kiện.

Đó chính là di sản lớn nhất mà Osho để lại, không phải một giáo điều mới, mà là lời mời gọi trở về với bản thân. Trong một thế giới đầy ồn ào, đôi khi chỉ cần dừng lại, hít một hơi thở và tỉnh thức trong giây phút ấy thôi, ta cũng đã tìm thấy sự "Tỉnh thức" mà mình hằng khao khát. Và khi "Tỉnh thức" ấy bén rễ trong từng khoảnh khắc đời sống, con người mới thật sự bắt đầu sống – chứ không chỉ tồn tại.

- Minh Hằng