Ngôn từ có khả năng khơi gợi rất nhiều cảm xúc trong con người. Hơn nữa, ý nghĩa của từ ngữ có xu hướng thay đổi theo thời gian, khiến một cuốn sách từng được xem là vô hại có thể trở thành một tác phẩm gây tranh cãi. Quan niệm xã hội cũng thay đổi, và mức độ chấp nhận với một số ngôn từ cũng có thể trở nên nghiêm khắc hơn hoặc khoan dung hơn. Do đó, khi xếp hạng bất kỳ cuốn sách nào là “cuốn sách gây tranh cãi nhất mọi thời đại”, ta cần xét đến bối cảnh thời gian mà nó ra đời.

“The Satanic Verses” của Salman Rushdie được xuất bản lần đầu vào năm 1988. Ngay cả trước khi sách được chuyển đến các nhà sách, nó đã gây ra làn sóng phản đối dữ dội. Trên thực tế, nhiều tín đồ Hồi giáo đã gửi thư đe dọa đến các nhà sách và nhà xuất bản trên khắp nước Anh. Các cuộc biểu tình bùng nổ, và người biểu tình ném các bản sao của cuốn sách này vào lửa. Mọi việc trở nên nghiêm trọng đến mức nhà xuất bản buộc phải tăng cường an ninh cho trụ sở sau khi nhận được quá nhiều lời đe dọa giết người nhắm vào nhân viên.

Thậm chí, một nhà lãnh đạo Hồi giáo khi đó đã ban hành “fatwa” – tức một bản án tử hình không cần xét xử – nhằm vào chính tác giả Salman Rushdie. Mọi việc còn tồi tệ hơn vào năm sau khi cuốn sách được phát hành tại Hoa Kỳ. Một số nhà sách bán cuốn sách này đã bị đánh bom, và các cuộc biểu tình tiếp tục diễn ra trong cộng đồng Hồi giáo tại Mỹ.

Theo quan điểm của đạo Hồi, tác giả đã viết những nội dung bị cho là báng bổ tôn giáo trong cuốn sách của mình.

Nhiều người trong chúng ta cảm thấy một sự tò mò đặc biệt khi đi tìm sách tại hiệu sách. Chúng ta thích ngắm bìa sách, đọc tên tác giả và khám phá các chủ đề khác nhau. Một trong những “đặc quyền” mà người đọc thường có khi đọc sách là sự nhập tâm cá nhân vào câu chuyện khi nó dần tiến triển. Ta đồng cảm với nhân vật chính và phản ứng theo các tình tiết được mô tả trong sách.

Trong “Lolita”, điều này đã bị đẩy đi rất xa. Người đọc phát hiện ra rằng nhân vật chính là một kẻ ấu dâm và có tình cảm mãnh liệt với con gái riêng của vợ mình.

Cuốn sách lần đầu được xuất bản vào năm 1955.

Tuy nhiên, cho đến ngày nay, vẫn còn rất nhiều người cảm thấy khó chấp nhận được cuốn sách này. Trớ trêu thay, một phần lý do cuốn sách trở nên “thành công” lại đến từ việc nó bị cấm ở nhiều quốc gia, như Nga, Vương quốc Anh và Pháp. Một số nước khác cũng áp đặt các hạn chế với cuốn sách này. Ví dụ, tại Hoa Kỳ, phải ba năm sau khi xuất bản ở châu Âu, cuốn sách mới được phát hành.

Chính vì những lệnh cấm và hạn chế ấy mà nhiều người lại càng tò mò muốn biết cuốn sách viết về điều gì.

Quốc gia nơi Henry Miller sinh ra đã cấm cuốn sách “Tropic of Cancer” ngay cả trước khi nó được phát hành. Vào thời điểm đó, cách duy nhất để sở hữu tác phẩm này là mua một bản ở Pháp. Mặc dù được các nhà văn nổi tiếng khác như George Orwell và Edmund Wilson ca ngợi, Henry Miller vẫn thường xuyên sống trong cảnh túng quẫn vì cuốn sách bị cấm, khiến ông gần như không thể kiếm được tiền từ tác phẩm của mình.

Cuốn sách lần đầu được xuất bản vào năm 1934. Tuy nhiên, phải mất 27 năm nó mới được phép phát hành tại Hoa Kỳ. Cuốn sách đã bán được khoảng một triệu bản, nhưng liên tục bị đưa ra tòa vì nội dung bị cho là tục tĩu. Cuối cùng, vào tháng 6 năm 1964, tòa án tuyên bố rằng cuốn sách không phải là “văn hóa phẩm đồi trụy” mà là văn học.

Liệu có phải công thức để một cuốn sách nhanh chóng thành công là: viết một tác phẩm hư cấu, đặt nghi vấn vào những niềm tin cốt lõi của một tôn giáo nào đó và ngay từ đầu gọi chúng là “sự thật”? Vâng, đó chính xác là điều mà Dan Brown đã làm khi lần đầu xuất bản “Mật mã Da Vinci” (The Da Vinci Code) vào năm 2003.

Cuốn sách chứa nhiều chi tiết mang tính lịch sử, tuy nhiên nó giống như những bộ phim có dòng chữ “dựa trên một câu chuyện có thật” – và rồi người xem mới phát hiện ra nó hoàn toàn không thật ngay từ đầu.

Bất chấp động cơ thật sự của tác giả, truyền thông vẫn “đổ thêm dầu vào lửa” bằng cách cố gắng lấy phản hồi từ Giáo hội Công giáo. Tuy nhiên, phần lớn Giáo hội chọn cách im lặng, hoặc chỉ đơn giản là kêu gọi các tín hữu phớt lờ nội dung của câu chuyện hư cấu này và tiếp tục sống như bình thường.

“Lady Chatterley’s Lover” từng gây tranh cãi vì ngôn ngữ tục tĩu. Hơn thế nữa, nó mô tả một mối quan hệ ngoại tình giữa một người phụ nữ thuộc tầng lớp thượng lưu và một người đàn ông lao động. Tuy nhiên, điều thực sự khiến cuốn sách trở nên nổi tiếng là: khác với nhiều cuốn sách gây tranh cãi khác từng bị cấm vào những năm 1960 (thời điểm cuốn sách được xuất bản tại Anh), “Lady Chatterley’s Lover” đã thắng kiện và không bị cấm phát hành.

Chiến thắng này đã hạ thấp ngưỡng kiểm duyệt, làm thay đổi tiêu chuẩn từng được sử dụng để cấm một cuốn sách ở Anh. Thời đó, có một câu hỏi nổi tiếng thường được sử dụng trong các phiên tòa để cấm các cuốn sách gây tranh cãi, đại ý như sau: “Liệu bạn có thể đưa loại sách này cho các cậu bé hoặc cô bé trẻ tuổi đọc, khi biết rõ những từ ngữ nó chứa đựng?”

Tuy nhiên, bằng việc chiến thắng trong vụ kiện, “Lady Chatterley’s Lover” đã góp phần bảo vệ quyền tự do ngôn luận trong văn học.

“Ulysses” của James Joyce đã trải qua một hành trình đầy sóng gió trước khi cuối cùng được chấp nhận tại các quốc gia nói tiếng Anh. Từ năm 1914 đến 1921, tác giả chia cuốn sách thành nhiều phần và đăng dần trên các tạp chí ở Hoa Kỳ. Tuy nhiên, do chứa ngôn ngữ bị cho là tục tĩu, các phần đó đã bị đưa ra tòa và bị cấm xuất bản.

Trong khi vẫn đang đấu tranh với lệnh cấm, Joyce tiếp tục cho in trọn bộ cuốn sách đầu tiên tại Pháp.

Phiên tòa xét xử vụ việc bị trì hoãn nhiều lần. Tuy nhiên, cuối cùng tòa án đã xem xét nội dung cuốn sách và hợp pháp hóa “Ulysses” tại Hoa Kỳ. Tòa chỉ yêu cầu một vài chỉnh sửa nhỏ trước khi cuốn sách được phép phát hành.

Sau khi nhận được quyền xuất bản, James Joyce đã tìm được một nhà xuất bản mới và chuẩn bị in khoảng 10.000 bản để bán. Thế nhưng, có một sai sót: những bản in đầu tiên có rất nhiều lỗi ngữ pháp do không sử dụng bản thảo cuối cùng của tác giả.

Chẳng bao lâu sau, ấn bản thứ hai với các lỗi được chỉnh sửa đã ra mắt – và cuốn tiểu thuyết cuối cùng cũng “sẵn sàng” đến tay công chúng, đúng như ý định của tác giả.

Tương tự như một số cuốn sách gây tranh cãi khác trong danh sách này, “Bắt trẻ đồng xanh” của J.D. Salinger gây tranh cãi không phải vì nội dung, mà vì mối liên hệ của nó với một số vụ án nổi tiếng.

Ví dụ, hai kẻ sát nhân – Robert John Bardo (giết nữ diễn viên Rebecca Schaeffer) và Mark David Chapman (bắn chết John Lennon) – đều có liên quan đến cuốn sách này.

Dù đây là một sự trùng hợp thú vị, nó không có nghĩa là cuốn sách này được những kẻ sát nhân yêu thích hay có khả năng "tạo ra" tội ác. Trường hợp này cũng giống như những tranh cãi xung quanh bạo lực học đường và trò chơi điện tử – tương quan không đồng nghĩa với quan hệ nhân quả.

Một mô-típ quen thuộc trong sách và phim là: kết thúc bằng cảnh đôi nam nữ hạnh phúc bên nhau với câu nói kinh điển “Và họ sống hạnh phúc mãi mãi về sau.” Vậy hãy tưởng tượng mức độ gây tranh cãi khi cuốn “Bà Bovary” của Gustave Flaubert, một nhà văn người Pháp, đi ngược hoàn toàn với điều đó.

Trong cuốn sách, tác giả mô tả một người phụ nữ đã có chồng nhưng lại ngoại tình với nhiều người đàn ông khác, và có những đoạn miêu tả trực diện, táo bạo về hành vi đó.

Điều khiến cuốn sách càng gây sốc hơn nữa là nó được viết vào năm 1782 – vào thời điểm mà chuẩn mực đạo đức xã hội còn rất nghiêm ngặt. Khi đó, sự thành công của một con người phần lớn được đánh giá dựa trên hôn nhân, và việc một cuộc hôn nhân tốt đẹp sẽ nâng cao vị thế cả hai gia đình – cũng như đóng góp tích cực cho xã hội – là điều tối quan trọng.

Ngoại tình, dù thực tế vẫn tồn tại, vẫn là một chủ đề nhạy cảm, khó có thể công khai bàn luận – chứ chưa nói đến việc viết về nó một cách rõ ràng như Flaubert đã làm.

Còn điều gì gây tranh cãi hơn những cuốn sách từng bị chỉ trích vì ngôn từ thô tục hay nội dung liên quan đến tôn giáo? Có lẽ đó là một cuốn sách thực sự chứa công thức chế tạo bom.

Năm 1971, khi mới 19 tuổi, William Powell đã xuất bản “The Anarchist Cookbook”. Cuốn sách này bao gồm hướng dẫn chế tạo bom, chế tạo vũ khí, sản xuất ma túy, và kêu gọi thực hiện các hành vi bạo lực.

Trớ trêu thay, về sau chính Powell lại muốn cấm cuốn sách của mình, nhưng không thể làm được. Ông giải thích rằng vào thời điểm viết cuốn sách, ông đang “mất niềm tin vào chính phủ” vì Chiến tranh Việt Nam và muốn tạo ra một cuốn “sổ tay” để chống lại áp bức.

Được viết với đối tượng độc giả là thanh thiếu niên và người lớn, “The Chocolate War” đã gây tranh cãi ngay sau khi ra mắt vào năm 1974.

Một số phụ huynh cho rằng nội dung của sách không phù hợp với trẻ em, vì có yếu tố bạo lực, ngôn ngữ tục tĩu, và một cảnh miêu tả hành vi thủ dâm.

Dù cuốn sách không bị cấm chính thức như nhiều ví dụ khác trong danh sách này, nó vẫn thường xuyên bị từ chối đưa vào trường học và một số thư viện.

- Trạm Đọc

- Tham khảo Les Lites