Cuốn sách này không chỉ là một cuốn sách về lịch sử - kinh tế truyền thống, mà là một sự pha trộn tài tình giữa khoa học vật chất, địa chính trị, kinh tế học về chuỗi cung ứng và những chuyến phiêu lưu thám hiểm của tác giả. Cuốn sách này ra mắt đúng thời điểm khi thế giới đang đứng trước những cuộc khủng hoảng liên tiếp về chuỗi cung ứng, biến đổi khí hậu và căng thẳng địa chính trị. Thêm vào đó, cuốn sách đã giành được nhiều sự công nhận, bao gồm việc lọt vào danh sách đề cử Giải Sách phi hư cấu của Viện Hàn lâm Anh (2024), khẳng định vị thế là một trong những tác phẩm quan trọng và hấp dẫn nhất về kinh tế học vật chất.

 

Ed Conway chọn 6 vật liệu không phải ngẫu nhiên. Trong một thế giới bị ám ảnh bởi dữ liệu, phần mềm và các công nghệ "đám mây" (cloud), tác giả đặt ra một câu hỏi cốt lõi: Thế giới của chúng ta có thực sự là "thế giới không trọng lượng” như nhiều người vẫn nghĩ không? Câu trả lời của ông là "Không". Mọi thứ, từ màn hình điện thoại, vi mạch bán dẫn đến đường dây mạng, hay năng lượng sạch trong xe điện đều có một gốc rễ vật chất sâu thẳm. Các vật liệu này là những "nguyên tố" sở hữu tính phổ biến cao, độ bền vượt trội và tính năng gần như không thể thay thế, khiến chúng trở thành những điểm nghẽn chiến lược (strategic chokepoints) của nền kinh tế toàn cầu. Cuốn sách buộc độc giả phải quay về với định luật bảo toàn vật chất cơ bản: mọi sự tiến bộ đều cần vật chất để kiến tạo. Ed Conway cũng phá vỡ ảo ảnh về một nền kinh tế phi vật chất bằng cách đưa độc giả đến những nơi mà sự khai thác diễn ra: từ những miệng hố khổng lồ nơi sắt được đào lên, đến những nhà máy lọc dầu phức tạp và những bãi cát đang bị vét cạn một cách đáng báo động.

Mỗi chương của cuốn sách là một tiểu sử riêng biệt đầy mê hoặc về một vật liệu, khám phá cách nó chuyển đổi từ một chất thô sơ thành một nền tảng của quyền lực và công nghệ.

1. Cát: Cát không chỉ là bãi biển, mà còn là thành phần cốt lõi của bê tông xây nên mọi thành phố, những tấm kính từ cửa sổ đến màn hình điện thoại và quan trọng nhất là silicon - cát tinh khiết là tiền thân của silicon, làm nên mọi vi mạch bán dẫn và chip máy tính. Thiếu cát chất lượng sẽ gây nên cuộc khủng hoảng môi trường và cung ứng toàn cầu, thậm chí thế giới sẽ sụp đổ.

2. Muối: Không chỉ là gia vị, muối như một nền tảng của quyền lực, thuế khóa và hóa chất. Muối là nguyên liệu cơ bản cho ngành công nghiệp hóa chất, dược phẩm, và xử lý nước sạch. Nó từng là "vàng trắng" định hình các tuyến đường thương mại và chiến lược quân sự.

Trong lịch sử Việt Nam, vào khoảng tháng 10 năm 1946, Bác Hồ ngay sau khi trở về từ Pháp và nhận thấy dã tâm tái xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp, Người đã chỉ đạo Bộ Tài chính bí mật đi thu mua một lượng lớn muối và giao cho đồng chí Nguyễn Lương Bằng tổ chức vận chuyển số muối này lên Chiến khu Việt Bắc. Theo các tài liệu lịch sử, số lượng muối được thu mua và vận chuyển lên chiến khu lên tới hơn 20.000 tấn (có tài liệu ghi hơn một vạn tấn muối). Bác Hồ nhận thấy rằng, gạo có thể tự sản xuất được ở vùng rừng núi, nhưng muối là mặt hàng thiết yếu, không thể thiếu cho sức khỏe của bộ đội và đồng bào, đồng thời không thể sản xuất được ở chiến khu. Việc tích trữ muối từ trước đã đảm bảo Bộ đội và đồng bào miền núi có đủ muối để duy trì sức khỏe và chiến đấu trong suốt 8 năm Kháng chiến chống Pháp (1946–1954). Thậm chí, sau khi Hiệp định Genève được ký kết, kho muối dự trữ chiến lược tại Việt Bắc vẫn còn hàng trăm tấn.
Ví dụ trên cho ta thấy, muối có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống hằng ngày, nhất là trong các cuộc chiến và cũng thấy được tầm nhìn xa của Bác Hồ.

3. Sắt - Vật liệu của sức mạnh và chiến tranh. Sắt và hợp kim của sắt là “xương sống” của cách mạng công nghiệp, từ đường ray xe lửa, cầu cống, nhà máy cho đến cấu trúc xây dựng cơ bản. Sắt là đại diện cho sức mạnh cơ bắp của nền văn minh.

4. Đồng là nền tảng vật chất của kỷ nguyên điện hóa và Internet. Vật liệu không thể thiếu trong mạng điện, cáp viễn thông và thiết bị điện tử. Nhu cầu về đồng ngày này tăng cao, tạo ra một "điểm thắt cổ chai" mới – nơi địa chính trị, môi trường và chuỗi cung ứng điện tử gặp nhau.

5. Dầu mỏ - "Máu" của thế kỷ XX. Dầu mỏ là nhiên liệu thúc đẩy mọi cuộc cách mạng công nghiệp hiện đại, từ giao thông vận tải đến sản xuất nhựa và hóa dầu. Sự thống trị và cuộc chiến giành dầu mỏ đã định hình địa chính trị toàn cầu.

6. Lithium - Kim loại của tương lai. Lithium là chìa khóa của kỷ nguyên năng lượng sạch, thành phần không thể thiếu trong pin xe điện, điện thoại thông minh và lưu trữ năng lượng tái tạo. Tác giả cho thấy sự chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng pin không hề là một lối thoát dễ dàng, mà chỉ đơn thuần là việc hoán đổi một sự phụ thuộc chiến lược này bằng một sự phụ thuộc chiến lược khác. Cuộc đua giành quyền kiểm soát Lithium đang định hình lại bản đồ quyền lực thế kỷ XXI.

Thông qua những chuyến hành trình của mình, từ các mỏ muối trải dài dưới Biển Bắc, đến nhà máy chip silicon ở Đài Loan, các mỏ khai thác sắt ở Úc, khu vực khai thác dầu mỏ đầy biến động và các hồ muối khai thác lithium xanh ma mị ở Chile, tác giả Ed Conway đã giúp cho mạch văn trong cuốn sách trở nên thú vị và hấp dẫn nhờ những câu chuyện sinh động, giúp người đọc có thể hình dung mọi thứ ngay trước mắt, cảm giác chân thực ấy khiến người đọc như đang đứng tại nơi xảy ra sự việc đó.

Hãy đọc thử cuốn sách này, bạn sẽ hiểu thêm về cách thế giới vận hành như thế nào, từ tận cùng mỏ khai thác đến những món đồ dùng trên tay bạn, bạn sẽ không còn nhìn một hạt cát, một chút muối hay một cục pin điện thoại bằng con mắt thờ ơ nữa. Thêm nữa, chúng ta nhận ra rằng, sự thịnh vượng của chúng ta ngày nay được xây dựng trên một nền móng vật chất mong manh và hữu hạn, đằng sau sự tiện nghi hàng ngày là một lịch sử vật chất phức tạp, đầy thách thức và một trách nhiệm lớn lao của từng người đối với tương lai, một lời nhắc nhở sâu sắc về sự phụ thuộc vào Trái Đất của chúng ta.