Lý do thì đa dạng như chính những cuốn sách kinh điển ấy, nhưng tựu trung lại là: chúng ta hiếm khi cho mình thời gian để ngồi xuống, lật từng trang và tìm được nhịp đọc của riêng mình. Calvino chỉ ra rằng: “Ý niệm đó dường như đi ngược lại với nhịp sống hiện đại, vốn không chấp nhận những khoảng thời gian dài hay không gian cho sự nhàn rỗi mang tính nhân văn.”

Vì thiếu những điều đó, quá nhiều người đã bỏ qua sách kinh điển — hoặc thậm chí là từ bỏ hẳn niềm vui đọc sách.

Nếu bạn muốn quay lại với văn học kinh điển, hoặc đơn giản là tìm cảm hứng khởi đầu, việc tìm được thời gian và không gian thích hợp sẽ là yếu tố then chốt. Trong trường hợp này, một cuốn sách ngắn không chỉ giúp bạn thấy việc bắt đầu bớt “ngợp” hơn, mà còn giúp bạn tạo đà và hình thành thói quen để sau này chinh phục những tác phẩm đồ sộ hơn.

Vì vậy, chúng tôi đã tổng hợp một danh sách những tác phẩm kinh điển bạn có thể đọc trọn vẹn chỉ trong một cuối tuần.

Tác phẩm năm 1886 của Robert Louis Stevenson chứa nhiều lớp nhân vật hơn hẳn đề tài lưỡng cực trong tựa sách. Ngày nay được xem là kiệt tác thời Victoria, nhưng ban đầu nó lại được bán như một ấn phẩm rẻ tiền kiểu “penny dreadful”, giá chỉ một shilling. Cốt truyện của nó mang hơi hướng tiểu thuyết trinh thám, nhưng ngày nay khó có thể đọc với cảm giác đó, bởi cú “twist” đã quá nổi tiếng. (Ngay cả khi bạn chưa từng mở sách, bạn vẫn hiểu đồng nghiệp ám chỉ gì khi thì thầm về “tính cách Jekyll và Hyde” của sếp mình.)

Nhưng như Calvino đã nói, một tác phẩm kinh điển là cuốn sách mà “càng nghĩ rằng mình đã biết rõ qua lời truyền miệng, ta càng thấy chúng mới mẻ, bất ngờ và sáng tạo khi thực sự đọc” — và điều này đặc biệt đúng với Dr Jekyll and Mr Hyde.

Câu chuyện không đi theo bước chân hai nhân vật chính, mà xoay quanh Gabriel Utterson, một luật sư từng là bạn thân của Jekyll. Khi những tin đồn bắt đầu lan truyền về hành vi kỳ lạ của Jekyll và mối liên hệ của ông với Hyde - kẻ có tiếng xấu trong xã hội - Utterson lo sợ bạn mình đang bị tống tiền. Ông quyết tâm giúp Jekyll thoát khỏi ảnh hưởng của Hyde, nhưng cuối cùng lại phát hiện ra bi kịch dẫn đến sự sa ngã của một quý ông từng được kính trọng.

Bề ngoài, đây là một câu chuyện đơn giản, nhưng thực chất Jekyll và Hyde giống như một “bài kiểm tra Rorschach” dưới dạng văn chương: mỗi độc giả lại soi vào đó những ý nghĩa khác nhau. Nó từng được nhìn nhận như truyện trinh thám, ngụ ngôn, truyện ma, đồng thời khơi gợi các chủ đề đa dạng như nghiện ngập, phân tâm học Freud, thuyết tiến hóa xã hội, phân biệt giai cấp, và cả sự kìm nén tình dục (đặc biệt liên quan đến việc hình sự hóa đồng tính luyến ái trong thời Stevenson).

Với dung lượng khoảng trên 150 trang, đây là một cuốn sách xứng đáng để bạn dành trọn một buổi tối khám phá xem mình sẽ nhìn thấy điều gì.

Leo Tolstoy là nhà văn sở hữu nhiều tác phẩm kinh điển. Hai tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông là “Chiến tranh và hòa bình” (1869) và “Anna Karenina” (1878) được ngợi ca bởi những nhân vật được khắc họa tinh tế cùng sự đào sâu vào các khái niệm như tình yêu, lòng trung thành và xã hội. Chúng cũng nổi tiếng là… rất dài, những câu chuyện đòi hỏi người đọc phải dành nhiều thời gian và kiên nhẫn để thật sự thấu hiểu.

Những ai muốn khám phá Tolstoy nhưng không sẵn sàng dành nửa năm để đọc vẫn có lựa chọn khác. Trong suốt cuộc đời, tác giả Nga này đã viết hàng chục tiểu thuyết, và tác phẩm năm 1886 “Cái chết của Ivan Ilyich” hoàn toàn xứng đáng được xem là kinh điển ngang hàng với các trường thiên của ông.

Câu chuyện, đúng như tên gọi, kể về cái chết của Ivan Ilyich Golovin, một viên chức Tòa án có cuộc sống “hết sức đơn giản, tầm thường và vô cùng kinh hoàng.” Sau khi bị ngã lúc đang treo rèm, Ivan bắt đầu cảm thấy cơn đau âm ỉ ở mạn sườn. Cơn đau này hóa ra là triệu chứng của một căn bệnh nan y (mà Tolstoy không bao giờ nêu rõ), dẫn Ivan đến một cái chết chậm rãi và đau đớn tột cùng.

Tóm tắt cốt truyện thôi thì khó có thể truyền tải được chiều sâu suy tư của tác phẩm về sự thống trị của cái chết đối với cuộc sống, và ý nghĩa của việc sống đúng nghĩa khi biết trước điều tất yếu ấy. Những thứ hào nhoáng mà Ivan từng khao khát: một công việc danh giá, một căn nhà bề thế, và cả tấm rèm đáng nguyền rủa kia, lần lượt tan biến khi nỗi đau thể xác và tuyệt vọng hiện sinh ngày càng lớn. Ivan nhận ra rằng một cuộc đời đích thực phải là cuộc đời chứa đầy lòng trắc ẩn và sự gắn kết trong tình người.

Nhưng khác với Ebenezer Scrooge trong “Giáng sinh yêu thương” của Dickens - người kịp thay đổi sau khi được “giác ngộ”, nhận thức của Ivan đến quá muộn để ông có thể chia sẻ hay hành động. Chính điều đó tạo nên sắc thái hiện sinh rõ nét hơn cho câu chuyện của Tolstoy. (Dù nếu bạn muốn kết thúc cuối tuần đọc sách kinh điển với một câu chuyện tươi sáng hơn, tác phẩm Giáng sinh của Dickens cũng là một lựa chọn ngắn và đáng đọc.)

Giống như Tolstoy, John Steinbeck sở hữu một gia tài tác phẩm đầy ắp những kiệt tác đáng đọc. “Chùm nho uất hận” (1939) được xem là một trong những tuyệt phẩm của văn học Mỹ, còn “Phía đông vườn địa đàng” (1952) thì hễ bàn tới là người ta gần như bắt buộc phải dùng cụm từ “tác phẩm để đời” ngay từ đầu câu chuyện. Tiếc rằng, với mục tiêu đọc trong một cuối tuần, cả hai đều là “khối bê tông” văn chương cần nhiều thời gian để nghiền ngẫm.

May mắn là, cũng như Tolstoy, Steinbeck còn viết nhiều tiểu thuyết ngắn nhưng vẫn xứng đáng được gọi là kinh điển, và cá nhân tôi yêu thích nhất trong số đó là “Hạt ngọc trai” (1947).

Câu chuyện xoay quanh Kino, một thợ lặn nghèo sống ở vùng bờ biển Baja cùng người vợ yêu quý và đứa con trai sơ sinh. Một ngày nọ, con trai anh bị bọ cạp cắn. Trong cơn tuyệt vọng, Kino lặn tìm ngọc trai để bán lấy tiền chữa trị. Anh tình cờ tìm thấy “Viên ngọc trai của Thế giới” - một viên ngọc hoàn hảo không chỉ đủ để trang trải chi phí chữa bệnh, mà Kino còn hy vọng sẽ giúp gia đình mình có được cuộc sống xứng đáng.

Những gì diễn ra sau đó là hành trình khám phá các chủ đề về lòng tham, tình thân, định kiến và tham nhũng. Steinbeck kết nối những chủ đề này bằng một “chủ đề âm nhạc” xuyên suốt, dùng ngôn từ giàu nhạc tính để thể hiện thế giới cảm xúc của Kino và mối quan hệ của anh với mọi người xung quanh. Giống như một bản rondo, điệp khúc gia đình liên tục xen kẽ với các chủ đề đối lập, và cuối cùng dồn nén lại thành một đoạn kết rùng mình.

Nếu muốn dành một cuối tuần bên Steinbeck, bạn có thể cân nhắc những lựa chọn tuyệt vời khác như “Chú ngựa con màu đỏ” (1933), “Của chuột và người” (1937) và “Phố Cannery” (1945). Nếu bạn yêu thích biểu tượng giàu ý nghĩa, những nhân vật chính khốn khổ và các câu chuyện xoáy sâu vào bất công xã hội, thì khó mà chọn sai với những tác phẩm này.

Shirley Jackson là bậc thầy của những câu chuyện đầy kịch tính và ám ảnh, và tiểu thuyết năm 1959 này có lẽ là thành tựu đỉnh cao của bà trong việc gieo rắc sự bất an. Đây chắc chắn là câu chuyện “ngôi nhà ma” được đánh giá cao nhất. Những nhà văn đa dạng như Stephen King, Damon Knight, Dan Simmons và Carmen Maria Machado đều hết lời ca ngợi đây là một trong những câu chuyện rùng rợn nhất từng được kể.

Tôi nói “có lẽ” chỉ vì một số fan trung thành của Jackson sẽ ưu ái “We Have Always Lived in the Castle” (1962) hơn nhưng thực ra, đưa cả hai cuốn này vào tủ sách cũng chẳng bao giờ là lựa chọn sai.

“Chuyện ma ám ở dinh thự Hill” kể về Eleanor Vance, một cô gái hướng nội, mang nỗi bực dọc vì phải chăm sóc người mẹ tàn tật. Cô được một nhà điều tra hiện tượng siêu nhiên mời tham gia nhóm nghiên cứu ở Hill House suốt mùa hè để tìm hiểu về các hiện tượng huyền bí. Trong thời gian ở đó, nhóm đã trải qua nhiều sự kiện kinh hoàng và có khả năng mang tính siêu nhiên. Tuy nhiên, việc đó là do hồn ma, do năng lực tâm linh tiềm ẩn của Eleanor, hay chỉ là biểu hiện của những rối loạn tâm lý trong nhóm thì vẫn còn để ngỏ cho người đọc tự suy luận.

Jackson xây dựng cao trào bằng hình ảnh sinh động đến ám ảnh, đồng thời khai thác các chủ đề như gia đình, cô đơn, tự do và sự tách rời khỏi thực tại. “Chuyện ma ám ở dinh thự Hill” thậm chí còn mở đầu bằng một trong những đoạn giới thiệu hay nhất mà tôi từng đọc. 

Sandra Cisneros được biết đến nhiều nhất với tiểu thuyết Ngôi nhà trên phố Mango (1984), một câu chuyện được kể qua chuỗi tản văn ngắn về cô bé Esperanza Cordero ở Chicago. Cuốn này cũng hoàn toàn có thể đọc trọn trong một cuối tuần. Tuy nhiên, ở đây tôi chọn tập truyện ngắn năm 1991 Woman Hollering Creek và những truyện khác, bởi nó chứa một trong những truyện ngắn tôi yêu thích nhất.

Không, đó không phải là truyện tiêu đề, dù “Woman Hollering Creek” thực sự là một tác phẩm xuất sắc, khai thác đề tài bạo lực gia đình qua lăng kính một truyền thuyết dân gian Mexico. Mà là Mười một tuổi (Eleven), câu chuyện về một cô bé gặp phải một tình huống xấu hổ ở trường đúng vào ngày sinh nhật thứ mười một của mình.

Dù cốt truyện rất đơn giản, Cisneros đã nâng tầm nó bằng văn phong nắm bắt hoàn hảo giọng kể của một đứa trẻ. Bà đưa bạn trở lại lớp học tiểu học theo cách chỉ những nhà văn giỏi nhất mới làm được, và ngay cả những người lớn “chai sạn” nhất cũng sẽ cảm thấy đứa trẻ 11 tuổi bên trong mình run rẩy trước nỗi buồn chung khi một chiếc áo len đỏ đơn giản lại trở thành dấu mốc cho sự bất công và lạnh lùng của thế giới, nhất là khi cô giáo chỉ muốn nhanh chóng chuyển sang bài toán số bốn.

Những câu chuyện khác trong tập sách cũng thể hiện trọn vẹn tài năng của Cisneros: khả năng đan xen khéo léo các chủ đề về giai cấp, tự do biểu đạt cá nhân, nữ tính trong xã hội nam quyền, và bản sắc ở vùng giao thoa giữa các nền văn hóa.

Tất nhiên, tôi không thể kết thúc danh sách này mà không nhắc đến một trong những tác phẩm kinh điển của chính Calvino. “Cosmicomics” là tuyển tập truyện ngắn năm 1965 của ông. Được kể từ góc nhìn của thực thể vũ trụ bí ẩn Qfwfq, mỗi câu chuyện đều dựa trên một hiện tượng khoa học mà Calvino phủ lên đó những yếu tố kỳ ảo, tạo nên những câu chuyện vừa siêu thực vừa giống ngụ ngôn.

Chẳng hạn, truyện mở đầu “Khoảng cách đến Mặt Trăng” (The Distance of the Moon) lấy ý tưởng rằng Mặt Trăng từng quay gần Trái Đất hơn nhiều, rồi biến nó thành nền tảng cho một câu chuyện tình, nơi những người yêu nhau nhảy qua lại giữa hai vệ tinh. Nhưng dù sân chơi của ông rộng đến tận vũ trụ, Calvino vẫn dùng những câu chuyện ấy để soi chiếu những khái niệm gần gũi hơn nhiều, như ký ức, ngôn ngữ, và tất nhiên là nghệ thuật kể chuyện.

Bạn không thấy hợp gu à? Không sao cả. Calvino còn nhiều tác phẩm kinh điển khác để bạn cân nhắc, bao gồm “Invisible Cities” (Những thành phố vô hình) và “If on a Winter’s Night a Traveler” (Nếu một đêm đông có người lữ khách”. Thực tế, nếu đến giờ vẫn chưa cuốn sách nào trong danh sách này hấp dẫn bạn, thì cũng chẳng có vấn đề gì.

Như Calvino nhắc nhở chúng ta: chẳng ai bắt buộc bạn phải đọc những cuốn này, hay bất kỳ tác phẩm kinh điển nào khác, vì nghĩa vụ hay trách nhiệm. Bạn không cần phải đánh dấu “đã đọc” trên một danh sách ép buộc nào đó, hay để gia nhập câu lạc bộ những người “đọc nhiều sách”. Một tác phẩm kinh điển chỉ thực sự trở thành “tác phẩm kinh điển của bạn” khi bạn đọc nó vì thật sự muốn đọc. Việc đọc nên là một trải nghiệm vui vẻ và làm giàu cho bản thân, tự nó đã là giá trị.

“Những tác phẩm kinh điển là những cuốn sách mang lại trải nghiệm quý giá cho những ai đã đọc và yêu chúng,” Calvino viết, rồi thêm rằng, “nhưng chúng cũng vẫn sẽ là một trải nghiệm phong phú không kém đối với những ai để dành việc đọc cho khi mình ở trong trạng thái tốt nhất để tận hưởng.”

Có thể là cuối tuần này. Cũng có thể là tuần sau. Dù thế nào, những cuốn sách ấy – và vô số cuốn khác – vẫn sẽ ở đó, đợi bạn, khi bạn sẵn sàng.

- Trạm Đọc

- Tham khảo Big Think