Hình ảnh những con người như Hồ Tùng Mậu, trải qua 31 năm hoạt động cách mạng, 14 năm tù đày, 5 lần bị bắt và 2 lần bị kết án tử hình, nhưng vẫn kiên định với lý tưởng, là minh chứng rõ rệt cho khí phách người Nghệ. Hay câu chuyện cậu bé Nguyễn Đình Biền – sau này là Bộ trưởng Nguyễn Duy Trinh – mới 7 tuổi đã làm vế đối thể hiện tinh thần “quyết đem cái chết giục đồng bào”, cho thấy lòng yêu nước đã chảy trong huyết quản người Nghệ từ rất sớm. Đại tướng Chu Huy Mân – “vị tướng áo vải” của thế kỷ XX – cũng là biểu tượng cho sự kế tục truyền thống quật cường ấy. Dù bị tra tấn dã man thời Xô viết Nghệ Tĩnh hay đối mặt hiểm nguy ở chiến trường Khu 5, ông vẫn kiên cường, giản dị và trọn đời vì dân.
Bộ sách còn khắc họa một nét bản sắc sâu đậm khác: truyền thống hiếu học. Những nhân vật như Đặng Thai Mai, Nguyễn Xiển, Cao Xuân Huy, Nguyễn Thúc Hào hay Phan Ngọc đều cho thấy tinh thần học không mệt mỏi, học để phụng sự quê hương.
Đặng Thai Mai từ phong trào “Cứu tế đỏ” đã trở thành nhà văn hóa lớn của thế kỷ XX. Nguyễn Xiển, dù có cơ hội du học Pháp, vẫn chọn con đường đấu tranh cho độc lập dân tộc.
Câu chuyện về Cao Xuân Huy – cậu bé mê sách từ nhỏ, nghiền ngẫm triết học Đông Tây để trở thành học giả uyên bác – hay Nguyễn Thúc Hào thi đỗ thủ khoa Quốc học Huế năm 12 tuổi và đạt học vị cao hiếm có ở Đông Dương, đều khiến người đọc khâm phục.
Từ phương châm “phải học, bò ra mà học” của Nguyễn Tài Cẩn đến lời nhắn “người học trò vĩnh cửu” của Cao Xuân Hạo, tất cả đều toát lên tinh thần học để tiến bộ, học để sống có ích.
Từ truyền thống “đứng đầu, dậy trước” của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, người Nghệ luôn là những người tiên phong trên mọi mặt trận của thời kỳ mới. Trong khoa học, giáo dục, báo chí hay y tế, họ đều góp phần đặt nền móng cho nhiều thành tựu đầu tiên của đất nước.
Nguyễn Cảnh Toàn là người Việt Nam đầu tiên bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Đại học Lomonosov, trong khi Hoàng Đình Cầu viết bài giảng y khoa bằng tiếng Việt đầu tiên và đưa châm tê vào phẫu thuật. Trong lĩnh vực giáo dục, Văn Như Cương sáng lập Trường Lương Thế Vinh – ngôi trường dân lập đầu tiên sau thống nhất; Nguyễn Thiện Nam biên soạn giáo trình song ngữ Việt - Khmer đầu tiên. Mỗi người đều mang tinh thần đổi mới, kiên trì và sáng tạo để cống hiến cho xã hội.
Một phẩm chất xuyên suốt trong các chân dung là sự chân thật và liêm khiết. Dù đạt được danh vọng, họ vẫn sống giản dị, không màng lợi riêng. Nhà thơ Hoàng Trung Thông từ chối học hàm giáo sư vì “Tôi là nhà thơ. Thế đủ rồi.” Nhà văn Sơn Tùng – tác giả "Búp sen xanh" – không nhận nhà tập thể để tránh người khác nghĩ mình được ưu ái. Hay như học giả Nguyễn Tài Cẩn nghiêm khắc với học trò, luôn nhắc phải “hạ bớt cái kiêu ngạo” để tiến bộ hơn. Tất cả tạo nên một phẩm chất đáng quý: sống vì cái chung, làm việc vì lẽ phải và danh dự.
Bộ sách “Người xứ Nghệ” không chỉ giới thiệu 52 gương mặt tiêu biểu, mà còn dựng nên bức chân dung tập thể về tâm hồn, trí tuệ và nhân cách của người Nghệ. Dẫu còn những điều cần bổ sung, tác phẩm đã khơi dậy niềm tự hào, là nguồn cảm hứng để thế hệ hôm nay tiếp nối truyền thống học tập, lao động và cống hiến vì quê hương, đất nước.
- Tham khảo: Vietnam.net